Theo đánh giá của các nhà kinh tế và các chuyên gia trong bài viết mới đây trên báo The Straits Times, một phần danh sách những rủi ro mà thế giới sẽ phải đối mặt trong năm 2024 là lãi suất cao hơn trong thời gian dài hơn, sự giảm tốc của nền kinh tế toàn cầu, những căng thẳng địa chính trị gia tăng, khả năng Chính quyền Donald Trump quay trở lại Mỹ, sự lạm dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và nhiều thảm họa liên quan đến khí hậu hơn. Nội dung bài phân tích như sau:

Các nhà kinh tế đều nhất trí một cách rộng rãi rằng sau chu kỳ tăng lãi suất nhanh nhất trong lịch sử kể từ tháng 3/2023 – đã góp phần giảm lạm phát, nhưng chưa đạt được mức mục tiêu – Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ không vội vàng chuyển sang chính sách tiền tệ nới lỏng hơn, trừ phi một cuộc suy thoái buộc họ phải ra tay. Một sự tạm ngừng kéo dài, thay vì cắt giảm lãi suất, hầu như là trường hợp cơ bản của mọi quốc gia.
 

Mặc dù các thị trường tài chính có được những đợt phục hồi nhẹ với kỳ vọng rằng Fed sẽ không tăng lãi suất nữa, nhưng các nền kinh tế thực ở mọi nơi có thể phải đối mặt với những vấn đề rắc rối. Sau hơn một thập kỷ tận hưởng lãi suất gần như bằng 0 kể từ năm 2009 đến hết năm 2021, các hộ gia đình và các công ty có thể phải chịu sự điều chỉnh đột ngột với lãi suất hơn 5% và lãi suất thế chấp ở mức cao trong nhiều năm. Tác động đầy đủ của lãi suất cao hơn chưa được cảm nhận rõ ràng; những thay đổi về tỷ giá thường mất từ 12 đến 18 tháng mới tác động đến các nền kinh tế.

Nỗi đau lãi suất

Tuy nhiên, rất nhiều nỗi đau đã xuất hiện. Một lĩnh vực đặc biệt nghiêm trọng là lĩnh vực bất động sản thương mại (CRE) của Mỹ, bị tàn phá bởi tỷ lệ thuê văn phòng giảm gấp đôi do sự gia tăng làm việc từ xa kể từ đại dịch COVID-19 và tỷ lệ thế chấp cao hơn. Các khoản vay CRE trị giá hơn 1 nghìn tỷ USD dự kiến sẽ đáo hạn từ năm 2023 đến 2025, với số tiền tăng lên 2.200 tỷ USD vào năm 2027.

Tháng 11/2023, tờ Wall Street Journal đưa tin về việc đóng băng hoạt động cho thuê đối với các tòa nhà văn phòng và tỷ lệ nợ quá hạn tăng gấp ba lần trong năm qua. Các ông chủ cũng gặp khó khăn trong việc bán các tòa nhà để trả nợ thế chấp vì giá giảm và người mua không thể vay vốn. Nhiều ngân hàng Mỹ - đặc biệt là các ngân hàng khu vực – giao dịch nhiều trong lĩnh vực CRE.

Trong bản Đánh giá ổn định tài chính mới nhất, Cơ quan tiền tệ Singapore (Ngân hàng trung ương – MAS) đã cảnh báo khả năng khủng hoảng trong CRE có thể lan rộng. Nó thậm chí còn có thể dẫn đến những rủi ro mang tính hệ thống do nỗi lo sợ của người gửi tiền, dẫn đến tình trạng phá sản ồ ạt có thể xảy ra với tốc độ chóng mặt, như chúng ta đã chứng kiến hồi tháng 3/2023 với một số ngân hàng ở Mỹ và Thụy Sỹ. Các nhà chức trách sẽ có thể giải quyết vấn đề này, như họ đã làm hồi tháng 3, nhưng đó là một rủi ro có thể gây ra hậu quả toàn cầu.

MAS chỉ ra rằng các hộ gia đình và doanh nghiệp Singapore cho đến nay vẫn trụ vững trước lãi suất cao hơn vì họ đã trả hết nợ và thận trọng khi vay. Tuy nhiên, cơ quan này cũng cảnh báo rằng một số hộ gia đình có các khoản thế chấp lãi suất cố định hết hạn và được điều chỉnh mức lãi suất cao hơn có thể phải đối mặt với những vấn đề rắc rối trong việc trả nợ. Điều tương tự có thể xảy ra đối với một phân khúc các công ty có đòn bẩy tài chính cao phụ thuộc nhiều vào lãi suất thấp và ổn định, nhưng giờ đây phải đương đầu với cả lãi suất cao hơn và tăng trưởng thấp hơn.

Người ta dự đoán rộng rãi về sự giảm tốc của nền kinh tế toàn cầu. Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) giảm từ 3,5% năm 2022 xuống 3% năm 2023 và 2,9% năm 2024 – thấp hơn nhiều so với mức trung bình 3,8% trong giai đoạn 2000-2019. Hầu hết các nhà kinh tế đều không mong đợi một sự suy thoái xảy ra ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), từ đó sẽ lan rộng ra toàn thế giới. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu đáng lo ngại không thể bỏ qua. Đó là khoản tiết kiệm dư thừa được tích lũy trong thời kỳ dịch bệnh và giúp cho việc tiêu thụ nhiên liệu được giảm bớt; đường cong lợi suất vẫn đảo ngược - có nghĩa là lãi suất ngắn hạn vượt quá lãi suất dài hạn (yếu tố dự báo đáng tin cậy về suy thoái) – và tính thanh khoản bị thắt chặt.

Sự phục hồi kinh tế của Trung Quốc vẫn chưa đạt mức trung bình, bị đè nặng bởi khủng hoảng thị trường bất động sản, tiêu dùng yếu và thiếu bất kỳ biện pháp kích thích tài chính đáng kể nào – điều đó có nghĩa là Trung Quốc sẽ không còn là động cơ tăng trưởng như trước đây. Tổng hợp tất cả các yếu tố lại không thể loại trừ khả năng xảy ra một cuộc suy thoái toàn cầu, mặc dù hiện tại khó có thể xảy ra.

Những mối đe dọa địa chính trị

Căng thẳng địa chính trị có thể khiến mọi việc trở nên tồi tệ hơn. Theo khảo sát Triển vọng CEO 2023 của KPMG, các CEO giờ đây xếp địa chính trị và bất ổn chính trị là rủi ro lớn nhất đối với sự phát triển kinh doanh của họ trong ba năm tới. Các cuộc khảo sát của Oxford Economics và BlackRock cũng phản ánh quan điểm này.

Thế giới hiện đang phải đối mặt với hai cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine, Israel và Hamas, cả hai dường như đều kéo dài đến năm 2024. Trong một cuộc khảo sát gần đây của Oxford Economics đối với 130 doanh nghiệp, gần 40% số người trả lời coi xung đột Israel-Hamas là rủi ro lớn đối với kinh tế toàn cầu trong hai năm tới. Cuộc xung đột này, và đặc biệt là việc Israel tiếp tục dội bom vào Gaza, sẽ gây ra những hậu quả khó lường mà có thể dẫn đến sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực đoan và nhiều cuộc tấn công khủng bố hơn – điều có thể xảy ra ở bất kỳ nơi nào.

Nó cũng làm dấy lên lo ngại về leo thang trong khu vực – một kịch bản cực đoan vào thời điểm này, nhưng là kịch bản sẽ có tác động lớn, do khu vực này là một trong những tuyến đường vận chuyển đường biển bận rộn nhất thế giới. Bất kỳ cuộc tấn công nào vào Eo biển Hormuz hay Kênh đào Suez sẽ làm gián đoạn nghiêm trọng thương mại toàn cầu, bao gồm gần một nửa lượng vận chuyển dầu thô. Một cú sốc về dầu mỏ sẽ xảy ra sau đó, và có thể trở nên trầm trọng hơn khi Nga hạn chế sản xuất nhằm làm suy yếu sự hỗ trợ của phương Tây đối với Ukraine. Điều này sẽ khơi dậy lạm phát và làm chậm hơn nữa tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan có thể gia tăng nếu đảng Dân Tiến (DPP) của Đài Loan – đảng được coi là ủng hộ hơn vấn đề độc lập của hòn đảo, điều được coi là lằn ranh đỏ đối với Bắc Kinh – giành thắng lợi mang tính quyết định trong cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 1/2024. Mặc dù hành động quân sự là một khả năng xa vời, nhưng rủi ro sẽ tăng lên khi có thêm nhiều vụ xâm nhập của Trung Quốc vào không phận của Đài Loan, vốn đã tăng gấp gần 4 lần kể từ năm 2020.

Mặc dù căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc đã dịu bớt trong những tuần gần đây, đặc biệt là sau chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới Mỹ hồi tháng 11/2023, nhưng cuộc chiến tranh thương mại bao gồm thuế quan và những hạn chế về công nghệ vẫn tiếp tục. Trên thực tế, nó vừa mới được mở rộng để bao gồm cả xe điện (EV).

Sau Đạo luật giảm lạm phát của Mỹ, theo đó cung cấp các khoản trợ cấp hào phóng cho việc sản xuất tại địa phương các sản phẩm và công nghệ xanh, vào ngày 1/12, Chính quyền Biden đã đề xuất các quy định mới hạn chế vai trò của các công ty Trung Quốc trong việc cung cấp nguyên vật liệu và linh kiện cho EV. Trong khi đó, EU đã mở một cuộc điều tra về các khoản trợ cấp của Chính phủ Trung Quốc cho các nhà sản xuất EV của nước này, điều này có thể dẫn đến các mức thuế quan của EU được áp đặt cho EV do Trung Quốc sản xuất. Trung Quốc có thể trả đũa các hành động của cả Mỹ và EU.

Cuộc chiến thương mại có thể leo thang hơn nữa nếu Donald Trump trở lại trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024. Ông Trump, người đang dẫn đầu cả các đối thủ của ông trong đảng Cộng hòa lẫn Tổng thống Joe Biden trong các cuộc thăm dò dư luận, đã cam kết đẩy mạnh hơn nữa các chính sách theo xu hướng bảo hộ vốn nhận được sự ủng hộ của công chúng ở Mỹ, từ đó gây bất lợi cho không chỉ các đối tác thương mại của Mỹ mà còn cho bản thân nền kinh tế Mỹ.

Tuy nhiên, với tư cách là tổng thống, ông Trump có thể làm nhiều điều hơn ngoài thương mại. Chẳng hạn, ông có thể rút hỗ trợ quân sự và tài chính của Mỹ đối với Ukraine trong cuộc chiến của nước này với Nga – điều này sẽ làm gia tăng căng thẳng với EU và Tổ chức hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO); đẩy lùi các sáng kiến ứng phó với biến đổi khí hậu cả ở cấp quốc gia lẫn toàn cầu; và gây phân cực hơn nữa trong nền chính trị Mỹ, dẫn đến tình trạng bế tắc thậm chí còn tồi tệ hơn trong Quốc hội Mỹ. Nói tóm lại, khả năng ông Donald Trump làm tổng thống có thể gây ra những rủi ro nghiêm trọng cho nền kinh tế toàn cầu, chủ nghĩa đa phương, địa chính trị và hành động về khí hậu.

Lạm dụng AI

Việc ứng dụng AI, vốn đã phát triển nhanh chóng, sẽ tăng tốc vào năm 2024, bắt đầu thúc đẩy năng suất, tính sáng tạo và đổi mới. Tuy nhiên, những tác động tiêu cực của nó cũng sẽ xuất hiện, dưới dạng một cơn sóng thần thông tin sai lệch, qua văn bản cũng như các hình ảnh, âm thanh và video đã được chỉnh sửa mà người sử dụng bình thường sẽ rất khó phát hiện. Do đó, những kẻ phá hoại sẽ có thể dễ dàng thao túng chính trị, dư luận và thị trường hơn, đồng thời làm suy yếu niềm tin vào các chính phủ và thể chế. Các quy định về AI cuối cùng sẽ bao gồm những điều nguy hiểm như vậy. Trong khi đó, công nghệ này sẽ dễ bị lạm dụng trên diện rộng.

Ngay cả việc sử dụng hợp pháp AI cũng có thể gây ra những sự gián đoạn và điều tồi tệ hơn, số việc làm bị mất do AI thay thế, vốn đã và đang tăng lên, sẽ gia tăng. Mặc dù những công việc khác sau đó sẽ xuất hiện, nhưng trước đó chúng sẽ bị đào thải. Điều này đồng nghĩa với việc thị trường lao động sẽ có sự xáo trộn lớn hơn, đặc biệt là trong các ngành dịch vụ - một xu hướng sẽ trở nên rõ ràng hơn trong năm 2024.

Ông Gary Gensler, Chủ tịch Ủy ban chứng khoán và hối đoái Mỹ, cũng cảnh báo rằng AI có thể gây ra các cuộc khủng hoảng tài chính bằng việc thúc đẩy hành vi bầy đàn khi các bên tham gia thị trường tài chính đưa ra những quyết định tương tự nhau vì họ nhận được những tín hiệu giống nhau từ các công cụ AI được đào tạo trên cùng một bộ dữ liệu. Hơn nữa, dữ liệu trong quá khứ có thể là một chỉ dẫn nghèo nàn trong một tình huống chưa từng có. Việc quản trị AI sẽ đặt ra những thách thức lớn cho các nhà hoạch định chính sách cũng như các công ty.

Rủi ro khí hậu dai dẳng

Cuối cùng, sẽ không có sự thống kê rủi ro nào hoàn chỉnh nếu không tính đến những rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu. The Economist Intelligence Unit phân loại các hiện tượng thời tiết cực đoan làm gián đoạn các chuỗi cung ứng toàn cầu thuộc loại “có khả năng xảy ra cao” vào năm 2024. Nó cảnh báo rằng sự quay trở lại của hiện tượng El Nino – một hình thái khí hậu trong đó nước bề mặt ấm lên bất thường ở vùng nhiệt đới phía Đông Thái Bình Dương và được dự đoán sẽ tiếp tục xảy ra vào năm 2024 – có thể dẫn đến nhiệt độ toàn cầu thậm chí còn cao hơn. Điều này sẽ làm trầm trọng thêm các đợt nắng nóng và hạn hán, từ đó có thể ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, đe dọa an ninh lương thực, đặc biệt là ở các nước nghèo, và dẫn đến tình trạng di cư hàng loạt, bất ổn chính trị và thậm chí là cả chiến tranh.

Mặc dù tất cả những rủi ro này dường như nghiêm trọng, nhưng có thể chúng ta sẽ được chứng kiến một số diễn biến bất ngờ tích cực trong năm 2024. Ví dụ, có thể Fed sẽ thực hiện các đợt cắt giảm lãi suất mạnh mẽ, mang tính phủ đầu để ngăn chặn suy thoái, điều này sẽ giúp giảm lãi suất cho nền kinh tế thế giới. Có thể vào năm thứ ba của cuộc chiến, Nga và Ukraine sẽ đạt được một giải pháp thương lượng. Có thể Israel sẽ nhận ra rằng họ không thể coi vấn đề Palestine là vấn đề an ninh đơn thuần và sẽ nối lại tiến trình chính trị mà sẽ tạo điều kiện cho một sự ngừng bắn vĩnh viễn. Có thể Donald Trump sẽ không trở thành tổng thống Mỹ, và tình hình địa chính trị sẽ không trở nên tồi tệ hơn nữa. Và có thể nền kinh tế Trung Quốc sẽ lấy lại được sức mạnh vốn có. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, những kịch bản này dường như để hi vọng hơn là thực tế, và 2024 có vẻ là một năm rủi ro hơn so với năm 2023./.
 

Thoibaovietuc.com/Nguồn The Straits Times, vna