Nhiều người cho rằng cuộc chiến ở Ukraine chỉ là nỗi ám ảnh của phương Tây. Theo lập luận này, cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine đã kích động và thúc đẩy các nước phương Tây phối hợp hành động để bảo vệ một quốc gia dân chủ, nhưng việc này không gây được tiếng vang ở nhiều nơi khác trên thế giới.

Các nước Nam Bán cầu nhìn chung đều thờ ơ trước hoàn cảnh khó khăn của Ukraine hoặc chỉ khó chịu trước sự bất tiện mà cuộc chiến gây ra cho nền kinh tế của họ. Các nhà quan sát ở Nam Bán cầu có thể hướng sự chú ý của dư luận đến những xung đột bị ngó lơ ở khu vực lân cận, nhưng những người chỉ trích họ ở phương Tây lại cho rằng thái độ trung lập của các nền dân chủ như Brazil, Ấn Độ hay Nam Phi đồng nghĩa với hành vi dung túng cho các hành động của Nga hoặc chống lại các chuẩn mực và giá trị tự do.
 

Tuy nhiên, những nước trung lập này không chỉ chờ đợi bên lề một cách thụ động; nhiều nước trong số này đã chủ động tìm cách chấm dứt cuộc chiến. Brazil, Indonesia, một nhóm quốc gia châu Phi và nhiều nước khác đã đưa ra một loạt kế hoạch hòa bình. Các nhà quan sát phương Tây có xu hướng bác bỏ hoặc không chú ý nhiều đến những đề xuất này. Trong khi đó, quan chức Nga và Ukraine đã bác bỏ nhiều khía cạnh của những kế hoạch này vì cho rằng đó là sự nhượng bộ quá nhiều đối với bên kia.
 

Chắc chắn cần phải thay đổi một cách dứt khoát các điều kiện trên chiến trường trước khi Moskva và Kiev sẵn sàng bước vào các cuộc đàm phán có ý nghĩa nhằm chấm dứt xung đột. Nga và Ukraine chưa rơi vào thế bế tắc gây thiệt hại cho cả hai bên đến mức buộc họ phải ngồi vào bàn đàm phán. Từ khi cuộc chiến bắt đầu vào năm 2022, rõ ràng không bên nào hướng đến một lệnh ngừng bắn hay biện pháp đối ngoại nhằm chấm dứt cuộc chiến. Nga dường như nghiêng về một cuộc chiến kéo dài vì tin rằng về lâu dài họ sẽ chiếm ưu thế. Mặc dù có thể không phản đối lệnh ngừng bắn, nhưng Điện Kremlin sẽ không từ bỏ phần lãnh thổ đã chiếm được. Đây là điều không thể chấp nhận đối với Ukraine. Dựa vào sự ủng hộ đáng kể của người dân dành cho quân đội, Chính phủ Ukraine tin rằng lợi thế đang nghiêng về phía họ. Tuy nhiên, nếu không có thêm những chiến thắng lớn trên chiến trường, Ukraine sẽ chỉ có thể đàm phán trong thế yếu.
 

Nhưng khi chưa có giải pháp cuối cùng, ngoại giao vẫn có thể giúp hạn chế và giảm bớt sự tàn phá của chiến tranh cũng như hậu quả kéo theo đối với nền kinh tế toàn cầu. Những nước Nam Bán cầu chưa đứng hẳn về bên nào trong cuộc chiến có ưu thế so với các nước phương Tây hoặc Trung Quốc trong việc đảm nhận vai trò trọng tài trung lập nhằm xây dựng tiến trình ngoại giao có thể giúp hạn chế những hành vi thái quá trong chiến tranh và đặt nền móng cho một lệnh ngừng bắn hoặc thỏa thuận hòa bình.
 

Với tư cách một cường quốc quan trọng được cả Nga và Ukraine nhiệt tình lôi kéo về phe mình kể từ khi cuộc chiến bắt đầu, Ấn Độ giữ vai trò nhất định trong vấn đề này. Việc Ấn Độ từ chối công khai lên án cuộc xâm lược của Nga cho phép nước này duy trì mối quan hệ lịch sử với Nga. Tuy nhiên, Ấn Độ cũng có nhiều động thái tích cực với Ukraine trong năm 2022. Khi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bên lề Hội nghị G7 được tổ chức tại Nhật Bản cuối tháng 5/2023, ông đã đảm bảo rằng Ấn Độ sẽ làm “mọi việc có thể” để giúp kết thúc cuộc chiến.
 

Bằng cách đóng vai trò trung gian hòa giải giữa Nga và Ukraine, Ấn Độ có thể tạo điều kiện cho các cuộc đối thoại cần thiết giữa hai bên trong cuộc chiến, hạn chế tác động của cuộc chiến đối với người dân và giúp giảm bớt thiệt hại kinh tế đối với các nước Nam Bán cầu. Ấn Độ không nên đánh giá quá cao những gì có thể đạt được, nhưng cũng không nên sợ làm trọng tài hay khẳng định quan điểm của mình trong cuộc xung đột diễn ra ở địa điểm cách xa mình.
 

Ấn Độ – quốc gia trọng tài
 

Cuộc gặp giữa Thủ tướng Modi và Tổng thống Zelensky đánh dấu sự chuyển dịch đáng chú ý trong cách tiếp cận của Ấn Độ đối với Ukraine. Trong vài tháng qua, Ấn Độ đã triển khai các bước cho thấy cuối cùng họ đã bắt đầu xử lý vấn đề Ukraine một cách nghiêm túc, bao gồm cả việc tạo điều kiện cho các cuộc đối thoại giữa Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, Andriy Yermak, và Cố vấn an ninh quốc gia của Thủ tướng Modi, Ajit Doval, về quan hệ song phương và kế hoạch hòa bình 10 điểm của Ukraine. Trước đây, việc Ấn Độ duy trì quan hệ chặt chẽ với Nga sau cuộc xâm lược – bao gồm cả việc tăng cường mua năng lượng – đã thu hút sự chú ý của thế giới và khiến phương Tây nổi giận. Giờ đây, Ấn Độ đang triển khai một chiến thuật khác. Mặc dù âm thầm, nhưng thay đổi này là kết quả của một số yếu tố, bao gồm mong muốn của Modi về việc thể hiện mình là một chính khách toàn cầu đang hướng tới cuộc tổng tuyển cử năm 2024, mối quan ngại ngày càng tăng của Ấn Độ về tham vọng của Trung Quốc, nhu cầu giải quyết các vấn đề nhạy cảm đối với phương Tây và duy trì thế cân bằng với các đối thủ vốn là trung tâm trong truyền thống chiến lược của Ấn Độ.
 

Không có gì bất ngờ khi một cường quốc không thuộc phương Tây lại quan tâm đến xung đột ở Ukraine. Cho đến nay, các thỏa thuận có ý nghĩa nhất được ký kết giữa Nga và Ukraine trong cuộc chiến đều do Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian: Đó là các thỏa thuận vận chuyển ngũ cốc và các sản phẩm nông nghiệp cần thiết qua Biển Đen mà hiện đã bị hủy bỏ. Những sáng kiến có được sự hậu thuẫn của các nước phương Tây ủng hộ và liên minh với Ukraine hoặc những sáng kiến được Trung Quốc, “ân nhân” của Nga, ủng hộ chắc chắn sẽ bị nghi ngờ. Ấn Độ có cơ hội duy nhất để tham gia bởi họ không lên án mà vẫn duy trì quan hệ với Nga. Hơn một tuần sau cuộc gặp với Tổng thống Zelensky, Thủ tướng Modi đã gọi cho Tổng thống Putin để thúc đẩy “đối thoại và ngoại giao” nhằm chấm dứt chiến tranh. Tại Hội nghị thượng đỉnh G20 diễn ra tại Indonesia vào năm 2022, Ấn Độ đã giúp các thành viên của nhóm, bao gồm cả các đối thủ Nga và Mỹ, đạt được thỏa thuận về ngôn ngữ trong các tuyên bố chính thức được đưa ra cuối cuộc họp. Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar cho biết: “Ấn Độ hẳn sẽ không thể làm trung gian hòa giải một cách hiệu quả và giúp xoa dịu tình hình nếu Ấn Độ làm theo những gì phương Tây muốn trong giai đoạn đầu của cuộc chiến”.
 

Tháng 9/2023, Ấn Độ chủ trì Hội nghị thượng đỉnh G20 tiếp theo (Hội nghị này đã diễn ra từ ngày 9-10/9 tại New Delhi - ND). Nước này có thể nhấn mạnh hơn nữa năng lực lãnh đạo của mình bằng cách gợi ý và dẫn dắt các cuộc trao đổi ngoại giao quy mô nhỏ giữa Nga, Ukraine và các đối tác. Những đề xuất lớn nhằm chấm dứt chiến tranh mà một số nước như Brazil, Trung Quốc và Indonesia đã đưa ra khó có thể được thực hiện một cách nghiêm túc ở giai đoạn này. Thế nhưng, Ấn Độ có thể đưa các đối thủ vào bàn đàm phán để theo đuổi các thỏa thuận mang tính thăm dò hơn.
 

New Delhi có thể khuyến khích và tạo điều kiện cho đối thoại giữa các bên về một loạt vấn đề thứ yếu. Trong các cuộc trò chuyện và thảo luận gần đây giữa quan chức và thành viên của cộng đồng chiến lược ở New Delhi và Kiev, một số ý tưởng hữu ích đã xuất hiện và có tính khả thi cao. Thứ nhất, Ấn Độ có thể chủ trì các cuộc gặp cấp cao giữa các đối thủ. Tháng 3/2023, New Delhi là nơi diễn ra cuộc họp đầu tiên giữa Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov và Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken kể từ khi cuộc chiến nổ ra. Tương tự, trước thềm Hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2023, New Delhi có thể tích cực khuyến khích nhiều cuộc gặp như vậy ở Ấn Độ giữa các bên khác nhau. Mặc dù Ấn Độ khó mời Ukraine tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 (vì Ukraine chưa phải thành viên), nhưng đây có thể là cơ hội cho các cuộc họp ngoài kế hoạch, các cuộc tranh luận, các cuộc họp bên lề hoặc thậm chí là các cuộc trao đổi chính thức giữa các nhà lãnh đạo từ Nga, Anh, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU). New Delhi có thể nhẹ nhàng tác động trong vai trò bên trung gian có thái độ trung lập nhưng hết sức quan tâm đến vấn đề này.
 

Chính phủ Ấn Độ cũng có thể hỗ trợ các cuộc đàm phán Kênh 1.5 bán chính thức và các cuộc đàm thoại Kênh 2 không chính thức giữa các nhà đối thoại cấp cao từ Nga, Ukraine, Mỹ và châu Âu nhằm thảo luận về tình trạng hiện tại và diễn biến của cuộc chiến, tác động của nó và những cách thức khả thi hòng chấm dứt cuộc chiến. Những cuộc thảo luận như vậy sẽ giúp xây dựng sự tin tưởng và hiểu biết lẫn nhau ở mức độ nhất định, cũng như điều kiện tiên quyết cho bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào trong tương lai. Ấn Độ có thể chủ trì hoặc khuyến khích các cuộc thảo luận như vậy một cách chính thức hoặc không chính thức. Sự thiếu hụt các cuộc đối thoại có ý nghĩa theo hướng này là điều khó hiểu (cuộc gặp đầu năm 2023 giữa Ngoại trưởng Nga Lavrov với một số học giả và cựu quan chức Mỹ là một ngoại lệ hiếm hoi). Điều thậm chí còn khó hiểu hơn là việc EU, chuyên gia kiến tạo hòa bình thế giới, do dự trong việc áp dụng kinh nghiệm xây dựng hòa bình và giải quyết mâu thuẫn vào cuộc xung đột với Nga. Mặt khác, Ấn Độ có truyền thống tham gia đối thoại với các đối thủ của mình ngay cả khi đang trong chiến tranh, như họ từng làm trong cuộc xung đột Kargil với Pakistan năm 1999. Khả năng duy trì quan hệ với Pakistan và Trung Quốc, những nước Ấn Độ từng gây chiến và có quan hệ thù địch, cũng làm nổi bật mong muốn của New Delhi về việc tránh tư tưởng thù địch như trong thời Chiến tranh lạnh với các bên đối địch.
 

Khi tham vấn các đối tác, Ấn Độ cũng có thể xác định được những vấn đề quan trọng mà quan chức Nga và Ukraine có thể giải quyết nhằm mục đích xây dựng lòng tin và xoa dịu nỗi đau của những thường dân bị ảnh hưởng bởi chiến tranh. Hai bên có thể quan tâm đến việc thảo luận các vấn đề như đối xử nhân đạo với tù nhân, xác định và triển khai (cùng với Hiệp hội năng lượng nguyên tử quốc tế – IAEA) các biện pháp nhằm hạn chế việc coi các khu vực xung quanh các nhà máy điện hạt nhân là mục tiêu quân sự, không khuyến khích sử dụng bom chùm, sơ tán thường dân khỏi những khu vực giao tranh dữ dội và sắp xếp các thỏa thuận ngừng bắn tạm thời tại địa phương để bảo vệ thường dân. 
 

Quan chức Ấn Độ đã nhiều lần nhấn mạnh tác động của chiến tranh đối với nền kinh tế và an ninh lương thực quốc gia, cũng như tác động đối với các nước Nam Bán cầu nói chung. Cuộc chiến Nga-Ukraine khiến giá lương thực và năng lượng tăng đột biến, gây ra lạm phát, làm suy yếu đồng tiền quốc gia và chuyển sự chú ý của cộng đồng quốc tế ra khỏi tình trạng bất ổn kinh tế tại nhiều quốc gia Nam Bán cầu, nơi vẫn đang quay cuồng với hậu quả của đại dịch COVID-19. Quyết định đáng tiếc gần đây của Nga về việc không gia hạn thỏa thuận ngũ cốc do Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian, mà một lần nữa gây lo ngại về an ninh lương thực toàn cầu, là cơ hội cho Ấn Độ nhấn mạnh tầm quan trọng của an ninh lương thực. Ấn Độ có thể thuyết phục Nga gia hạn thỏa thuận trên cơ sở tận dụng mối quan hệ kinh tế vững chắc với Nga – vốn chỉ mới phát triển kể từ khi chiến tranh bắt đầu – và thiện chí của Nga với Ấn Độ. Đầu tháng 6/2023, Đại sứ Mỹ tại Ukraine, Bridget Brink, đã khuyến khích Ấn Độ làm như trên. Bà cho hay: “Các nhà lãnh đạo của Ấn Độ có tiếng nói riêng để bảo vệ các nước đang phát triển và khuyến khích việc tiếp tục cũng như mở rộng Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen để đảm bảo người dân trên toàn thế giới có thể tiếp cận lương thực mà họ cần”.
 

Ấn Độ, với tư cách cường quốc hạt nhân, cũng có thể cố gắng đảm bảo rằng vũ khí hạt nhân không được sử dụng ở bất kỳ hình thức nào trong cuộc xung đột này. Ấn Độ luôn kiên trì ủng hộ việc không sử dụng vũ khí hạt nhân, kể cả vũ khí chiến thuật cỡ nhỏ, và tin tưởng mạnh mẽ vào điều cấm kỵ liên quan đến vũ khí hạt nhân (rằng việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật cỡ nhỏ chắc chắn sẽ dẫn tới việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến lược – ND). Ấn Độ nên kêu gọi tất cả các bên liên quan đảm bảo rằng không bên nào đưa vũ khí hạt nhân chiến thuật vào cuộc chiến, ngay cả khi một đề xuất như vậy có thể không thu hút sự chú ý của Nga.
 

Trước hết, New Delhi nên bổ nhiệm một đặc phái viên để tập hợp các bên khác nhau trong cuộc xung đột và thực hiện các nỗ lực trên. Ấn Độ cũng có thể tham gia những sáng kiến do các quốc gia và các tổ chức quốc tế khác nhau như Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ và IAEA thúc đẩy hòng gây dựng một kế hoạch hòa bình hoặc ít nhất một số khía cạnh của kế hoạch nhằm chấm dứt chiến tranh tại Ukraine. Nhưng nước này nên hành động nhanh chóng để tận dụng mối quan hệ ngày càng thân thiết giữa Thủ tướng Modi và Tổng thống Zelensky, cũng như sự chú ý mà Ấn Độ nhận được với tư cách chủ nhà tại Hội nghị thượng đỉnh G20. Một khi chiến tranh kết thúc hoặc các bên đi đến thỏa thuận ngừng bắn, Ấn Độ cũng có thể xem xét đảm nhận vai trò lớn hơn trong nỗ lực gìn giữ hòa bình giữa hai quốc gia với kinh nghiệm sâu rộng trong các hoạt động gìn giữ hòa bình thế giới, triển vọng mà quan chức Ukraine có thể sẽ ủng hộ. Theo đó, Ấn Độ có thể đóng vai trò hỗ trợ trong việc duy trì tương lai của an ninh châu Âu. 
 

Mất ít, được nhiều
 

Rõ ràng việc đảm nhận vai trò như vậy có lợi cho Ấn Độ. Nhìn chung, những hành động này sẽ cho phép Chính quyền Modi nhắc nhở thế giới rằng Ấn Độ là một cường quốc quan trọng. Ấn Độ tìm cách khẳng định mình là một cực trong hệ thống quốc tế đa cực, và việc can thiệp vào cuộc chiến ở Ukraine theo cách này sẽ nhấn mạnh khả năng của Ấn Độ trong việc giúp duy trì trật tự toàn cầu. Điều này càng quan trọng hơn với Ấn Độ trong thời điểm Trung Quốc, nước láng giềng và cũng là đối thủ của họ, cũng đang tìm cách chứng tỏ mình là nhà kiến tạo hòa bình quốc tế. Bằng cách nỗ lực hướng tới đảm bảo thế hòa hoãn không dễ gì đạt được giữa Iran và Saudi Arabia, Trung Quốc đã chứng tỏ mình là một lực lượng địa chính trị lớn – điều mà Ấn Độ vẫn chưa làm được.
 

Trung Quốc đã đưa ra kế hoạch hòa bình của riêng mình để chấm dứt chiến tranh tại Ukraine, nhưng quan chức ở Ukraine và phương Tây không coi trọng kế hoạch này. Nhưng nỗ lực làm trung gian hòa giải của Trung Quốc cho phép họ gây dựng thiện chí tại Nga, Ukraine nói riêng và châu Âu nói chung. Cùng với đó, Ukraine và các nước đồng minh phương Tây hy vọng rằng Trung Quốc sau này sẽ sẵn sàng hỗ trợ công cuộc tái thiết Ukraine sau khi bị tàn phá. Điều này sẽ chỉ nâng cao vị thế địa chính trị của Trung Quốc. Chiến tranh càng kéo dài, Nga càng phụ thuộc vào Trung Quốc. Điều này làm giảm khả năng cũng như mức độ sẵn sàng của Nga trong việc giúp Ấn Độ cạnh tranh với Trung Quốc, đồng thời thúc đẩy quan chức Ấn Độ liều lĩnh chọc giận Nga bằng cách hối thúc nước này giảm bớt các hành động thù địch. Ấn Độ không muốn chiến tranh làm cho Nga bị vùi dập và suy yếu. Thay vào đó, họ muốn duy trì một nước Nga hùng mạnh để có thể củng cố tính đa cực ở châu Á và ngăn chặn bá quyền Trung Quốc.
 

Cuộc chiến ở Ukraine cuối cùng sẽ kết thúc. Trong khi đó, các quốc gia phải cố gắng giảm thiểu cường độ sử dụng vũ lực, chuẩn bị nền tảng cho các cuộc đối thoại chiến lược và xây dựng niềm tin vào thỏa thuận ngừng bắn lớn nhất trong tương lai cùng hòa ước cuối cùng. Các nỗ lực của New Delhi cùng lắm chỉ có thể làm giảm tác động tàn khốc của chiến tranh và tệ nhất là không mang lại sự khác biệt nào. Nhưng quan chức Ấn Độ sẽ mắc sai lầm nếu họ và thế giới không làm gì trong khi có quá nhiều thứ có thể đạt được./. 
 

Thoibaovietuc.com/Nguồn Foreign Affairs