Bóng đá là trò chơi mà “22 người đuổi theo quả bóng trong 90 phút và khi kết thúc, người Đức luôn thắng”, danh thủ bóng đá người Anh Gary Lineker châm biếm. Trong nhiều thập kỷ, EU có động lực chính trị có thể dự đoán một cách tương tự: dù bao gồm 6, 12 hay 27 quốc gia, các quốc gia thành viên đều theo đuổi các thỏa hiệp cho đến khi Pháp và Đức đưa ra bất kì điều gì đó, tất cả chấp nhận. Tuy nhiên, theo tờ The Economist của Anh, mô hình thống trị cũ với 2 thành viên lớn nhất của EU đã rạn nứt từ lâu. Khi châu Âu phải đối mặt với những cuộc khủng hoảng lặp đi lặp lại, địa lý quyền lực mới và linh hoạt hơn đang hình thành.
 

Ba năm đại dịch rồi cuộc chiến ở Ukraine đã giúp xây dựng lại dự án châu Âu. Điều này bao gồm việc thay đổi cán cân những người quan trọng. Quốc phòng và vấn đề mở rộng về phía Đông, từng là lĩnh vực chính sách nằm im, giờ đây là ưu tiên – mang lại tiếng nói mới cho các nước láng giềng của Ukraine ở Trung Âu. Sự trỗi dậy của Trung Quốc và viễn cảnh chủ nghĩa Trump tái trỗi dậy ở Mỹ khiến EU phải suy nghĩ lại về các thỏa thuận kinh tế của mình - thường đi theo đường lối của Pháp. Những yêu cầu cấp bách về khí hậu đã củng cố giá trị của việc hành động ở cấp độ tập thể - cách tiếp cận yêu thích của các tổ chức gần như siêu quốc gia của EU tại Brussels. Và từ Phần Lan đến Pháp, những người theo chủ nghĩa dân túy cánh hữu đang giành được ảnh hưởng trước cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu vào tháng 6.
 

Cách đây không lâu, cựu Thủ tướng Đức Angela Merkel chắc chắn là lãnh đạo của lục địa này. Người kế nhiệm làm Thủ tướng Đức, ông Olaf Scholz, vẫn chưa thể hiện được vai trò và tầm ảnh hưởng như Merkel. Nhiều người trông cậy Tổng thống Pháp Emmanuel Macron bắt lấy cơ hội này, ít nhất là chính tổng thống Pháp. Nhưng Macron phải đối mặt với tình hình chính trị ngày càng căng thẳng ở quê nhà, dẫn đến việc ông sa thải thủ tướng vào ngày 8/1/2024 với hy vọng tái cấu trúc lại nội các. Macron không thể tái tranh cử vào năm 2027 và ông thể hiện phong thái tự tin thường khiến các nhà lãnh đạo EU khó chịu. Đức và Pháp mang quyền lực vô song khi liên kết, nhưng hiếm khi họ phối hợp với nhau.
 

Không có lãnh đạo rõ ràng, ai là người quan trọng trong thời đại này phụ thuộc vào điều gì đang bị đe dọa. Hãy coi quốc phòng và an ninh là những vấn đề được mọi người quan tâm hàng đầu do tình hình ở Ukraine (và gần đây hơn là ở Trung Đông). Sau cuộc tấn công của Nga tháng 2/2022, rất ít người tìm đến Đức để tìm hướng đi: nước này đã để mình phụ thuộc vào khí đốt của Nga và các lực lượng vũ trang của nước này không phù hợp cho mục đích đến mức ông Scholz tuyên bố cần có Zeitenwende - sự thay đổi trong tinh thần thời đại (ngày 27/2/2022, Thủ tướng Scholz phát biểu Zeitenwende trước Quốc hội cho rằng việc Nga tấn công Ukraine là một bước ngoặt lịch sử và thông báo việc tăng chi tiêu quốc phòng thêm 100 tỷ euro cũng như đảo ngược chính sách quốc phòng thận trọng của Đức – ND). Ngược lại, các quốc gia Trung Âu, dẫn đầu là Ba Lan và ba nước vùng Baltic, cảm thấy được minh oan sau nhiều năm cảnh báo về mối nguy hiểm từ Nga.
 

Ảnh hưởng của các nước này được nhìn thấy trong 2 sự thay đổi chính sách. Một là EU tự trả tiền cho vũ khí được chuyển đến Ukraine, bước đầu tiên trong chi tiêu quốc phòng. Thứ hai là việc mở rộng, điều trước đây nằm ngoài chương trình nghị sự. Không có quốc gia nào gia nhập kể từ khi Croatia gia nhập năm 2013. Hiện có 9 ứng cử viên đang trong các giai đoạn đàm phán khác nhau. Đáng chú ý nhất là Ukraine, đang được Trung Âu ủng hộ bất chấp sự dè dặt ban đầu từ Pháp và Đan Mạch. Ngày 14/12/2023, các nhà lãnh đạo EU đồng ý bắt đầu cuộc đàm phán gia nhập chính thức. Nếu và khi EU mở rộng tới 36 quốc gia – việc này mất nhiều năm, nếu không muốn nói là nhiều thập kỷ – thì trọng tâm sẽ chuyển dịch một cách rõ ràng về phía Đông.
 

Nói rộng hơn, người dân Trung Âu hiện có đủ sức mạnh để đẩy lùi những ý tưởng xuất phát từ Tây Âu. Đứng đầu trong số đó là “quyền tự chủ chiến lược”, một khái niệm biến hình do Macron thúc đẩy. Khái niệm này cho rằng châu Âu nên có khả năng hành động độc lập với các nước khác, chẳng hạn như bằng cách gánh thêm gánh nặng tự bảo vệ mình. Các nhà hoạch định chính sách ở Ba Lan hay Slovakia nhận thấy những đảm bảo an ninh do NATO đưa ra - và do đó là của Mỹ - thuyết phục hơn nhiều. Lời kêu gọi của Pháp về việc các lực lượng vũ trang EU mua trang bị quân sự của châu Âu (thường là của Pháp) cơ bản bị phớt lờ.
 

Tuy nhiên, với tất cả ảnh hưởng mà Trung Âu nắm giữ khi nói đến vấn đề Ukraine, nhưng tiếng nói của những nước này hiếm khi được lắng nghe khi đề cập đến các khía cạnh khác trong hoạch định chính sách của châu Âu (tuy nhiên, uy tín mà Warsaw và Bratislava tích lũy được khi giúp đỡ Ukraine đã phần nào bị sứt mẻ sau khi họ đóng cửa biên giới với hàng xuất khẩu nông sản của nước này vào tháng 4/2023, khiến các nhà lãnh đạo ở Kiev khó chịu). Khi nói đến chính sách kinh tế, châu Âu đang bị buộc phải suy nghĩ nhiều hơn về đề xuất của Pháp. Về kinh tế, lời thúc giục tự chủ chiến lược của Macron tỏ ra mạnh mẽ hơn nhiều. Bị thúc đẩy bởi sự ngờ vực lâu nay về toàn cầu hóa và những lo ngại mới về chuỗi cung ứng có thể bị gián đoạn do đại dịch hoặc tình hình địa chính trị lộn xộn, Pháp muốn lục địa này tự chủ hơn. Căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như triển vọng về chính quyền mới của Trump vào năm 2025, khiến những người châu Âu khác phải lắng nghe.
 

Macron đưa ra quan điểm cho rằng châu Âu đã “ngây thơ” trong ứng xử với phần còn lại của thế giới, luôn mở cửa thị trường của mình trong khi các đối tác thương mại của họ thì không (ví dụ như Mỹ với kế hoạch chuyển đổi xanh theo chủ nghĩa bảo hộ, hay Trung Quốc với kế hoạch chuyển đổi xanh theo chủ nghĩa trợ cấp). Quy định của EU cấm chính phủ các quốc gia hỗ trợ các ngành công nghiệp được yêu thích đã bị gác lại trong thời kỳ COVID-19 và không bao giờ bị thu hồi. Với khẩu hiệu “Châu Âu là trên hết”, các chính trị gia giờ đây nắm quyền kiểm soát nhiều hơn đối với hình thái nền kinh tế. Ý tưởng của Pháp về việc châu Âu có một chính sách công nghiệp từng là điều cấm kỵ, nhưng giờ đây là cách tiếp cận được chấp nhận.
 

Tham vọng lãnh đạo của Pháp chiếm ưu thế vì các ý tưởng của nước này lấp đầy khoảng trống mà Anh để lại. Anh đã bỏ phiếu rời EU vào năm 2016 và cuối cùng đã rời khỏi EU 4 năm sau đó. Nếu vẫn là thành viên EU, Anh có thể chặn đứng các kế hoạch của Pháp một cách nhiệt tình. Bây giờ nhiệm vụ này được để lại cho các đồng minh Bắc Âu trước đây của Anh, như Đan Mạch, Ireland hoặc Hà Lan, cũng như Ủy ban ở Brussels. Nhưng liên minh lỏng lẻo đó chỉ có thể làm dịu các kế hoạch của Pháp chứ không ngăn chặn hoàn toàn các kế hoạch đó.
 

Anh không phải là nước duy nhất không có tên trong bảng xếp hạng hàng đầu của EU. Một sự vắng mặt đáng ngạc nhiên hơn là Đức: Scholz bị xem là người mất tích trên vũ đài châu Âu. Một liên minh phức tạp bao gồm đảng Xanh cánh tả và đảng Tự do theo thị trường tự do đã làm giảm khả năng đạt được các thỏa thuận ở Brussels của ông Scholz. Một quan chức cấp cao ở Brussels cho biết: “Chính phủ liên minh của Đức hành động chậm hơn so với các cuộc tranh luận trong EU”. Điều đó đã khiến Đức mất ảnh hưởng.
 

Việc Đức vắng mặt thường mang lại lợi ích cho Pháp. Nhiều quyết định chính sách của EU ngày nay mang hơi hướng Pháp rõ rệt, chẳng hạn như việc không có bất kỳ thỏa thuận thương mại mới lớn nào (nông dân Pháp rất ghét các thỏa thuận thương mại) hay việc nới lỏng một phần các quy định của châu Âu về hạn chế thâm hụt ngân sách. Nhưng việc thiếu sự tham gia của Đức về cơ bản cản trở tham vọng của Macron: các kế hoạch theo chủ nghĩa liên bang được ấp ủ ở Paris chỉ thực sự thành công khi những người đồng cấp ở Berlin cùng tham gia. Không ai nghĩ rằng mối quan hệ kém cỏi giữa Scholz, người miền Bắc và lạnh lùng, với Macron, sôi nổi theo phong cách châu Âu, sớm được cải thiện.
 

Trong những trường hợp khác, Pháp có thể đã tìm kiếm các liên minh vốn có thể làm thay đổi cán cân quyền lực hơn nữa. Nhưng có rất ít nước để trông cậy. Italy được lãnh đạo bởi Giorgia Meloni, người theo chủ nghĩa dân túy cực hữu khiến cho việc giải quyết xu hướng chính thống trở nên khó khăn. Hà Lan đang mất đi thủ tướng lâu đời của mình, Mark Rutte, có lẽ để nhường chỗ cho Geert Wilders, một đồng minh hệ tư tưởng của bà Meloni. Nền chính trị hỗn loạn của Tây Ban Nha đã hạn chế mong muốn của nước này trong việc gây ảnh hưởng đến cuộc tranh luận ở châu Âu. Thủ tướng mới của Ba Lan Donald Tusk là người theo chủ nghĩa tự do và ủng hộ EU, nhưng ông đang bận rộn với công việc ở quê nhà.
 

Có lẽ bên hưởng lợi lớn nhất từ khoảng trống này là các thể chế tập trung của EU ở Brussels. Dưới sự quản lý của bà Ursula von der Leyen, một người Đức, kể từ năm 2019, Ủy ban châu Âu (EC, cơ quan điều hành của EU), đã tích lũy được nhiều quyền lực hơn bao giờ hết. Bộ máy mạnh mẽ gồm 32.000 người ở Brussels từ lâu đã là một lực lượng quản lý đáng gờm, như các ông trùm ở Thung lũng Silicon nhận thấy trong nhiều năm qua. EC ngày càng ảnh hưởng nhiều đến các vấn đề chính trị và địa chính trị.
 

Điều này bắt đầu từ COVID-19, khi các chính phủ yêu cầu EC giám sát việc mua vaccine cho toàn khối. Cuộc suy thoái do đại dịch gây ra kết thúc với Next Generation EU - quỹ hỗ trợ phục hồi bằng các khoản cho vay và trợ cấp trị giá 807 tỷ euro (890 tỷ USD). EC, nhờ chịu trách nhiệm về hoạt động của quỹ này, đã có thể hướng lái nguồn tiền theo những cách phù hợp với ưu tiên của mình, chẳng hạn như kế hoạch cắt giảm lượng khí thải carbon ròng xuống mức bằng 0 cho đến năm 2050 - một tham vọng mà các quan chức ở Brussels nhiệt tình hơn so với nhiều chính trị gia ở các quốc gia, những người phải bảo vệ chính sách này trước cử tri vốn lo ngại rằng chương trình nghị sự xanh sẽ làm giảm sức mua của họ hơn nữa.
 

Việc có nhiều quyền quyết định hơn đối với tiền của EU đã trao cho EC thẩm quyền mới, quy định cách các quốc gia thành viên chi tiêu khoản tiền này. Những quyền lực này có thể được sử dụng như cây gậy: Hungary và Ba Lan bị tước mất tiền vì cản trở pháp quyền trong nước, chẳng hạn như cách thức điều hành các tòa án. Thủ tướng Hungary Viktor Orban, nhà lãnh đạo chuyên quyền ở Hungary, đã yêu cầu mạnh mẽ khoảng 30 tỷ euro trong số tiền bị EU đình chỉ. Tại Ba Lan, hồi mùa Thu, ông Tusk cũng vận động giải phóng các quỹ của EU đã bị phong tỏa do chính sách của người tiền nhiệm.
 

Đây có phải là dấu hiệu của việc xuất hiện một liên bang châu Âu, một siêu quốc gia châu Âu đang hình thành? Đối với những nước như Hungary và Ba Lan, có thể là như vậy. Nhưng có những giới hạn đối với quyền hạn của EC. Một phần ảnh hưởng của bà von der Leyen bắt nguồn từ việc bà phối hợp chặt chẽ với các quốc gia, chẳng hạn như về các biện pháp trừng phạt Nga. Bà Leyen có thể gây ảnh hưởng đến cuộc tranh luận, chẳng hạn như thái độ của châu Âu đối với Trung Quốc, khi thúc đẩy cách tiếp cận “giảm rủi ro” trong thương mại, ít đối đầu hơn so với phương pháp “tách rời” do Mỹ đề xuất. Có thể cho rằng hiện nay bà Leyen là người gần nhất với vị trí nhà lãnh đạo châu Âu. Nhưng quyền lực của bà vẫn phụ thuộc vào những người khác phía sau; bà phải thuyết phục các nhà lãnh đạo quốc gia tái bổ nhiệm bà nhiệm kỳ thứ hai sau cuộc bầu cử của châu Âu vào tháng 6. Và Brussels chỉ chi tiêu hơn 1% tổng GDP của khối một chút.
 

Các cuộc bầu cử cũng có cách để sắp xếp lại trật tự của châu Âu. Những người theo chủ nghĩa dân túy đã hoạt động tốt ở Hà Lan và Slovakia, nhưng ở Ba Lan và Tây Ban Nha thì không như vậy. Họ dự kiến giành được chỗ đứng trong cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu. Thế lực hùng mạnh nhất ở châu Âu thời hậu chiến - sự đồng thuận mong manh ủng hộ các giá trị tự do và pháp quyền - có thể bị đe dọa.
 

Một khi các cuộc bầu cử ở châu Âu kết thúc, sự chú ý sẽ chuyển sang Mỹ, nước vẫn là người bảo đảm chính cho an ninh châu Âu và là nước đóng góp chính cho nỗ lực chiến tranh của Ukraine. Chiến thắng của Trump sẽ được chào đón bằng nỗi kinh hoàng lan rộng. Việc những lá phiếu được bỏ cách Paris, Berlin hay Warsaw cả một đại dương nhưng vẫn có ý nghĩa rất lớn đối với tương lai của châu Âu chắc chắn làm dấy lên những lập luận rằng vẫn còn nhiều việc phải làm đối với cơ cấu quyền lực của châu Âu./. 

Thoibaovietuc.com/Nguồn The Economist, vna