Chúng ta thường dựa vào công nghệ để giúp cuộc sống trở nên dễ dàng hơn. Hãy thử tính toán 16.951 chia cho 67 mà không dùng đến bút, giấy hay máy tính. Hay thử mua sắm mà không có danh sách mua sắm. Những thiết bị này giúp chúng ta tiết kiệm thời gian, nhưng liệu chúng ta đang trở nên thông minh hơn hay ngu ngốc hơn?

Câu hỏi này càng trở nên quan trọng khi xét đến công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT, hiện có khoảng 300 triệu người sử dụng mỗi tuần. Theo một nghiên cứu gần đây từ Microsoft và Đại học Carnegie Mellon, câu trả lời có thể là chúng ta đang đánh mất khả năng suy nghĩ phản biện.

Tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ rõ ràng và logic, đánh giá các thông tin và quan điểm để đưa ra quyết định đúng đắn. Các nhà nghiên cứu đã xem xét cách AI ảnh hưởng đến tư duy phản biện của người dùng. Họ phát hiện ra rằng khi sử dụng AI, nhiều người ít có xu hướng sử dụng tư duy phản biện trong quá trình giải quyết vấn đề, mà chỉ giám sát kết quả của AI.

Trong môi trường làm việc với những rủi ro cao, như trong y tế hoặc giáo dục, người dùng vẫn duy trì sự giám sát và phản biện khi kiểm tra kết quả do AI đưa ra. Tuy nhiên, nhiều người tin rằng AI giúp họ làm việc hiệu quả hơn và sẵn sàng bỏ qua việc suy nghĩ sâu sắc về kết quả đó.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng những người càng tin tưởng vào AI, càng ít sử dụng tư duy phản biện. Ngược lại, những người tự tin vào khả năng của mình có xu hướng thể hiện tư duy phản biện nhiều hơn. Điều này không có nghĩa là AI gây hại cho tư duy phản biện, mà là nếu người dùng có sẵn tư duy phản biện, họ vẫn có thể sử dụng AI hiệu quả mà không bị lệ thuộc.

Vấn đề là liệu những nghiên cứu này có thực sự đo lường đúng tư duy phản biện hay không, vì người dùng thường định nghĩa tư duy phản biện theo cách khác nhau. Một số người chỉ đơn giản là kiểm tra xem kết quả của AI có đáp ứng tiêu chí công việc hay không mà không thực sự thách thức nó.

Để trở thành người có tư duy phản biện, chúng ta cần phát triển kỹ năng đặt câu hỏi, xem xét các quan điểm khác nhau và kiểm tra tính hợp lý của các lý luận. Tư duy phản biện quan trọng không chỉ khi xây dựng câu hỏi, mà còn khi thẩm định kết quả của AI về độ chính xác và sự thiên vị.

AI có thể là công cụ hỗ trợ giúp chúng ta phát triển tư duy phản biện, nhưng nếu chúng ta không cẩn thận, nó cũng có thể khiến chúng ta trở nên lệ thuộc vào công nghệ. Điều quan trọng là phải duy trì tư duy phản biện khi sử dụng AI, thay vì để công nghệ thay thế tư duy của chúng ta./.