Những người có sức ảnh hưởng đang quảng bá xét nghiệm y tế gây tranh cãi trên mạng xã hội, tạo ra nguy cơ chẩn đoán quá mức. Chúng ta cần cảnh giác trước những thông điệp mang tính cảm xúc và lợi ích tài chính ẩn sau các xét nghiệm này.

Một nghiên cứu mới từ Đại học Sydney vừa được công bố trên tạp chí JAMA Network Open của Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ đã cảnh báo về tình trạng những người có sức ảnh hưởng (KOL) lợi dụng các câu chuyện cảm xúc để quảng bá những xét nghiệm y tế gây tranh cãi. Theo đó, nhiều xét nghiệm chưa được chứng minh lợi ích rõ ràng cho người khỏe mạnh đang lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội, gây hiểu lầm và có nguy cơ dẫn đến chẩn đoán quá mức.

Xét nghiệm y tế – Tiện ích hay con dao hai lưỡi?

Nghiên cứu đã phân tích năm loại xét nghiệm đang được quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội, bao gồm:

• Chụp cộng hưởng từ (MRI) toàn thân

• Xét nghiệm di truyền để phát hiện dấu hiệu sớm của 50 loại ung thư

• Xét nghiệm máu kiểm tra nồng độ testosterone

• Xét nghiệm hormone kháng Muller (AMH) hay còn gọi là “giờ trứng”

• Xét nghiệm hệ vi sinh vật đường ruột

Các nhà nghiên cứu đã thu thập và phân tích 982 bài đăng trên Instagram và TikTok từ tháng 4/2015 đến tháng 1/2024, từ các tài khoản có tổng cộng hơn 194 triệu người theo dõi. Kết quả cho thấy 87,1% bài đăng chỉ nhấn mạnh lợi ích, trong khi chỉ dưới 15% đề cập đến tác hại, và chỉ 6% nói về nguy cơ chẩn đoán quá mức.

Một trong những vấn đề đáng lo ngại là giọng điệu quảng cáo tràn lan. Khoảng 83,8% bài đăng mang tính thương mại, trong đó hơn 50% khuyến khích người xem thực hiện xét nghiệm ngay lập tức. Đặc biệt, 68% tài khoản quảng bá có lợi ích tài chính từ những xét nghiệm này.

Người có sức ảnh hưởng thao túng thông tin như thế nào?

Nhiều bài đăng sử dụng những câu chuyện cá nhân đầy cảm xúc để thu hút sự chú ý. Chẳng hạn, một tài khoản Instagram với hơn 65.000 người theo dõi đã khẳng định:

"Bạn XỨNG ĐÁNG được khỏe mạnh. Đó là QUYỀN SINH RA của bạn. Những xét nghiệm này sẽ giúp bạn biết CHẮC CHẮN nguyên nhân gây ra các vấn đề sức khỏe."

Trong khi đó, một bác sĩ có hơn 70.000 người theo dõi trên TikTok đã quảng bá xét nghiệm "giờ trứng", nhấn mạnh:

"Dù bạn đang ở độ tuổi thiếu niên hay 30, việc trang bị kiến thức về khả năng sinh sản là vô cùng quan trọng. Đối với phụ nữ, tuổi tác không phải là yếu tố duy nhất quyết định khả năng sinh sản."

Những thông điệp này có thể dễ dàng khiến người xem hoang mang, lo lắng không cần thiết về sức khỏe của mình.

Nguy cơ chẩn đoán quá mức và chi phí tốn kém

Chẩn đoán quá mức xảy ra khi phát hiện các bất thường không gây nguy hiểm nhưng lại dẫn đến các phương pháp điều trị không cần thiết, bao gồm phẫu thuật lớn, điều trị hormone hoặc các can thiệp y tế tốn kém.

Chẳng hạn, chụp MRI toàn thân hiện có giá hơn 800 đô la Úc (tương đương khoảng 13 triệu đồng Việt Nam). Tuy nhiên, việc phát hiện một tổn thương nhỏ có thể không ảnh hưởng đến sức khỏe lại dễ khiến người bệnh hoảng sợ, dẫn đến các xét nghiệm bổ sung và điều trị không cần thiết.

Với xét nghiệm "giờ trứng", nghiên cứu cho thấy không thể dự đoán chính xác khả năng sinh sản của phụ nữ. Tuy nhiên, nhiều người vẫn bị ảnh hưởng tâm lý, lo sợ vô cớ và có thể lựa chọn đông lạnh trứng hoặc điều trị IVF sớm mà không cần thiết.

Bài học cho người Việt Nam: Cảnh giác trước những lời quảng cáo trên mạng xã hội

Tại Việt Nam, xu hướng xét nghiệm sàng lọc sức khỏe đang ngày càng phổ biến, đặc biệt trong cộng đồng phụ nữ trẻ và nam giới quan tâm đến sức khỏe sinh lý. Rất nhiều cơ sở y tế và phòng khám tư nhân sử dụng mạng xã hội để quảng bá các xét nghiệm này với những lời hứa hẹn đầy hấp dẫn như:

• "Xét nghiệm giúp bạn ngăn ngừa ung thư từ sớm"

• "Kiểm tra hormone ngay để duy trì sức khỏe nam giới"

• "Khám phá hệ vi sinh vật đường ruột để biết nguyên nhân gây bệnh tiêu hóa"

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là không nên tin tưởng hoàn toàn vào những lời quảng cáo mà không có sự tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa. Hãy đặt câu hỏi: Liệu xét nghiệm này có thực sự cần thiết không? Liệu có nguy cơ chẩn đoán quá mức không?

Kết luận: Cần nâng cao nhận thức và siết chặt quản lý

Theo các chuyên gia, cần có quy định chặt chẽ hơn về quảng bá xét nghiệm y tế trên mạng xã hội để tránh việc cá nhân tự chịu trách nhiệm phân biệt thông tin đúng sai. Giáo sư Stacy Carter từ Đại học Wollongong nhấn mạnh:

"Nghiên cứu này cho thấy rõ ràng rằng các bài đăng trên mạng xã hội đang thúc đẩy xét nghiệm y tế, ngay cả khi chúng không mang lại lợi ích rõ ràng hoặc có thể gây ra tác động tiêu cực đến sức khỏe. Chúng ta cần suy nghĩ lại khi người có sức ảnh hưởng khuyến khích chúng ta đi xét nghiệm."

Đối với người tiêu dùng, đặc biệt là cộng đồng người Việt tại Úc và Việt Nam, việc nâng cao nhận thức và chỉ sử dụng xét nghiệm khi thực sự cần thiết theo chỉ định của bác sĩ là điều tối quan trọng để bảo vệ sức khỏe và tránh lãng phí tài chính không cần thiết./.