Hàng loạt tiểu thương ở Việt Nam đóng cửa tránh kiểm tra xuất xứ hàng hóa và thuế mới, trong khi thực phẩm chức năng giả bị đổ bỏ khắp nơi. Tìm hiểu thực trạng và bài học từ Úc.

Những tháng đầu năm 2025, hình ảnh các khu chợ từng sầm uất như Bình Tây (TP.HCM), Ninh Hiệp (Hà Nội), hay các cửa hàng đồ hiệu ở Đà Nẵng trở nên vắng lặng khi hàng loạt ki-ốt đóng cửa. Theo báo Tuổi Trẻ, nguyên nhân chính là tiểu thương lo ngại bị kiểm tra xuất xứ hàng hóa trong bối cảnh Chính phủ Việt Nam siết chặt quy định thuế. Cùng lúc, hàng nghìn hộp thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng bị đổ bỏ tại các bãi rác ở TP.HCM và Hà Nội, cho thấy nỗ lực né tránh xử phạt của các đối tượng vi phạm. Hiện tượng này đặt ra câu hỏi về quản lý thị trường và hướng đi bền vững cho tiểu thương.

Thực trạng: Tiểu thương đóng cửa và hàng giả tràn lan

Tại TP.HCM, chợ Bình Tây rơi vào cảnh ảm đạm. Theo tài khoản @ThanhPhoSaiGon trên X, nhiều sạp lớn nhỏ tại đây đã đóng cửa, tạo nên không khí “đau lòng” tại một trong những ngôi chợ nhộn nhịp nhất Sài Gòn. Tương tự, tại Hà Nội, chợ Ninh Hiệp chứng kiến hàng loạt ki-ốt ngừng hoạt động. Theo báo Công an Nhân dân, lực lượng quản lý thị trường tăng cường kiểm tra hàng hóa không rõ nguồn gốc trước Tết Nguyên đán 2025, khiến tiểu thương lo sợ bị phạt. Tại Đà Nẵng, hàng loạt cửa hàng đồ hiệu đóng cửa trong đợt kiểm tra hàng giả, theo báo Tuổi Trẻ. Ở Quảng Bình, chợ Đồng Hới cũng trải qua 4 ngày đóng cửa ki-ốt do tiểu thương lo ngại kiểm tra hàng giả và gian lận thương mại, theo VietnamPlus.

Cùng với đó, tình trạng đổ bỏ thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng gây sốc. Theo báo Tuổi Trẻ, hàng nghìn hộp thực phẩm chức năng, từ vitamin cho trẻ em đến sản phẩm bổ khớp, bị đổ đống tại bãi đất trống ở huyện Bình Chánh, TP.HCM, vào ngày 6/6/2025. Nhiều sản phẩm còn hạn sử dụng đến năm 2028, nhưng bị nghi là hàng giả do không tuân thủ quy trình tiêu hủy. Tương tự, tại xã La Phù (Hoài Đức, Hà Nội), bãi rác bánh kẹo khổng lồ với bao bì tiếng Trung Quốc bị phát hiện, theo Kênh 14. Theo VietnamPlus, trong năm 2024 và 5 tháng đầu 2025, lực lượng chức năng TP.HCM đã thu giữ hơn 262.000 sản phẩm thực phẩm chức năng và thuốc tân dược vi phạm, cho thấy quy mô lớn của vấn đề. Những hành vi này phản ánh nỗ lực né tránh kiểm tra và xử phạt của các đối tượng kinh doanh hàng giả.

Luật thuế mới: Minh bạch hóa và áp lực tuân thủ

Từ ngày 1/6/2025, các quy định thuế mới bắt đầu có hiệu lực. Theo Thông tư 31/2025/TT-BTC và 32/2025/TT-BTC, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm trong các ngành bán lẻ, ăn uống, vận tải… phải sử dụng hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế, theo doanhnghiephoinhap.vn. Quy định này thay thế thuế khoán, yêu cầu sử dụng máy tính tiền để kê khai doanh thu, nhằm giảm thất thu thuế và tăng minh bạch. Ngoài ra, từ 1/7/2025, mọi giao dịch mua bán phải có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt, kể cả dưới 20 triệu đồng, theo Thông tư 86/2024/TT-BTC.

Nghị định 98/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 17/2022/NĐ-CP) cũng quy định phạt từ 20-40 triệu đồng đối với hành vi buôn bán hàng hóa không rõ nguồn gốc, và có thể truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng, theo Báo An ninh thế giới. Những quy định này tạo áp lực lớn cho tiểu thương, đặc biệt là những người chưa quen với hóa đơn điện tử hoặc kinh doanh hàng hóa không rõ xuất xứ, dẫn đến việc đóng cửa để tránh bị phạt.

Nhìn ra thế giới: Bài học từ Úc

Úc là một hình mẫu về quản lý thuế và xuất xứ hàng hóa. Từ năm 2018, Úc áp thuế giá trị gia tăng (GST) cho hàng hóa nhập khẩu giá trị thấp (dưới 1.000 AUD) qua thương mại điện tử, nhằm bảo vệ doanh nghiệp nội địa và tăng nguồn thu. Dù ban đầu gây tranh cãi, hệ thống thu thuế tự động và hướng dẫn rõ ràng đã giúp doanh nghiệp thích nghi, mang về hàng tỷ AUD vào năm 2023. Úc cũng yêu cầu giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) trong các FTA, với cơ quan hải quan kiểm tra chuỗi cung ứng chặt chẽ, đảm bảo uy tín thương hiệu, theo Bộ Công Thương.

Liên hệ với Việt Nam: Hướng đi bền vững

Bài học từ Úc cho thấy Việt Nam cần hỗ trợ tiểu thương thích nghi với chính sách mới. Thứ nhất, cần tổ chức đào tạo về hóa đơn điện tử và quản lý xuất xứ, như cách UBND xã La Phù (Hà Nội) hỗ trợ kê khai thuế, theo Kênh 14. Thứ hai, cần kết hợp kiểm tra với hướng dẫn cụ thể, tránh chỉ xử phạt. Cuối cùng, Việt Nam nên khuyến khích xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch để tận dụng các FTA như EVFTA, vốn yêu cầu xuất xứ rõ ràng. Đối với vấn đề hàng giả, cần tăng cường hậu kiểm và xử lý nghiêm, như đề xuất của ông Trần Hữu Phúc trên Báo Công an Nhân dân, để bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính.

Làn sóng đóng cửa quầy hàng và đổ bỏ thực phẩm chức năng giả phản ánh áp lực từ các quy định thuế mới và kiểm tra xuất xứ. Dù khó khăn, đây là cơ hội để Việt Nam xây dựng thị trường minh bạch, hội nhập quốc tế. Với hỗ trợ từ cơ quan chức năng và bài học từ Úc, tiểu thương có thể vượt qua thách thức, góp phần tạo nên một nền kinh tế bền vững./.