Theo bài phân tích đăng trên tờ Wall Street Journal ngày 19/10, thâm hụt tài khóa và tài chính đã đẩy Trung Quốc cũng như cả thế giới vào thế mất phương hướng. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới gặp thách thức từ tình trạng “xì hơi” bong bóng bất động sản, nợ chính quyền địa phương tăng nhanh và một hệ thống ngân hàng bị ảnh hưởng không nhỏ bởi cả hai lĩnh vực này.

Ở đâu đó, đây có thể được xem là "điềm báo" của một kỳ khủng hoảng tài chính.

Suy nghĩ thông thường đó có thể đã lạc hậu. Đương nhiên, một đợt đổ vỡ hiển hiện kiểu như cơn hoảng loạn toàn cầu sau thảm họa Leman Brothers năm 2008 là điều gần như khó xảy ra. Nhưng tình trạng thâm hụt tài khóa và tài chính của Trung Quốc đang lớn đến mức có thể đẩy nước này và cả thế giới vào tình thế không còn như trước.

Mức độ nghiêm trọng xuất hiện trong loạt báo cáo do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) công bố mới đây. Theo đó, Trung Quốc ghi nhận mức tăng trưởng kinh tế vượt dự báo, đạt 4,9% tính đến quý III năm nay; nhưng triển vọng trung hạn lại suy yếu.

IMF nhận định Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc sẽ chỉ đạt mức tăng trưởng trung bình 4%/năm trong vòng 4 năm tới, giảm so với mức dự báo 4,6% được tổ chức này đưa ra một năm trước đây. Kịch bản này khiến việc xử lý nợ khó khăn hơn so với một thập kỷ trước đây – thời điểm Trung Quốc duy trì tăng trưởng 10%/năm.

Kế đến, IMF cũng nâng dự báo thâm hụt ngân sách chính phủ đối với Trung Quốc, từ mức 7,1% GDP hiện nay lên 7,8% GDP  vào năm 2028. Trong số các nền kinh tế lớn, chỉ có duy nhất Mỹ là tiệm cận mức này, nhưng chưa thể bảo đảm chính xác.

Đối với Trung Quốc, vấn đề nằm ở chỗ chính quyền địa phương đã phải vay nợ rất nhiều, dựa vào các công cụ tài chính cân đối kế toán, để có vốn triển khai các dự án đô thị. Nợ của chính quyền địa phương hiện ở mức 45% GDP và nếu tính cả số này vào tổng nợ quốc gia, nợ chính phủ của Trung Quốc sẽ cán mốc 149% GDP vào năm 2027 – cao hơn cả mức 141% GDP của Italy.

Chính quyền địa phương Trung Quốc gặp khó trong việc thanh toán nợ, khi doanh số bán đất - nguồn thu chính - cạn kiệt. Theo ước tính của IMF, khoảng 30% số khoản nợ ở các công ty tài chính thuộc sở hữu của chính quyền địa phương (LGFV) thuộc diện mất khả năng thanh toán nếu không có hỗ trợ từ chính phủ. Điều này cũng đặt ra nguy cơ lớn đối với hệ thống ngân hàng Trung Quốc, số đang nắm gần 80% khoản nợ này.

So với các đối thủ toàn cầu, các ngân hàng Trung Quốc không có được vị thế huy động vốn tốt. Một cơn suy thoái sẽ làm giảm đáng kể nguồn vốn, thấy rõ nhất là qua bài kiểm định khả năng chống chịu của IMF đối với các ngân hàng trên thế giới.

Với Trung Quốc, IMF mô phỏng kịch bản tiêu cực với GDP tăng trưởng 1% thay cho 5% kéo dài trong ba năm và giá trị bất động sản suy giảm. Kết quả cho thấy tỷ lệ vốn của ngân hàng Trung Quốc sẽ giảm mạnh từ mức 11% năm 2022 xuống còn 7,1% năm 2025, mức tồi tệ nhất tại khu vực khi áp dụng chung bài kiểm định.

Cũng còn đó nguy cơ tiềm ẩn về tác động lan truyền: Khi các khoản cho vay xấu tăng nhanh, ngân hàng buộc phải giảm cho vay. Chính quyền địa phương – một khi không có khả năng vay nợ, sẽ phải giảm đầu tư và chi tiêu cho các dịch vụ xã hội. Tăng trưởng kinh tế và giá trị bất động sản sẽ giảm.

Vậy những yếu tố này sẽ tác động ra sao? Khủng hoảng tài chính tại Mỹ Latinh thập kỷ 1980 hay ở Đông Nam Á thập niên 1990 và Khu vực sử dụng đồng euro (Eurozone) những năm 2000 phần lớn đều là do làn sóng vốn ngoại bị rút ồ ạt. Ngược lại, Trung Quốc là nhà cho vay ròng với thế giới, kiểm soát chặt chẽ dòng vốn vào-ra. Nợ của Trung Quốc chỉ trong phạm vi nội địa. Các ngân hàng Trung Quốc đa phần là do chính phủ trung ương hoặc địa phương sở hữu hoặc kiểm soát vì thế chính phủ sẽ không để ngân hàng sụp đổ, từ đó ngăn chặn hoảng loạn và làn sóng rút tiền ngân hàng. Trong vụ hệ thống ngân hàng gặp nguy hiểm 20 năm trước đây, các khoản nợ xấu được chuyển ngang giá sang cho các công ty quản lý tài sản thuộc sở hữu nhà nước.

Thế nhưng, đôi khi khủng hoảng tài chính lại khởi nguồn từ việc các nhà đầu tư nội địa, chứ không phải nhà đầu tư nước ngoài, tháo chạy. Cũng không có chuyện cuộc khủng hoảng nào cũng diễn ra nhanh chóng và khốc liệt như cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu giai đoạn 2007-2009. Một số vụ bùng phát và kéo dài nhiều năm như đổ vỡ tại Tây Ban Nha trong thập kỷ 1970 hay ở Mỹ những năm 1980 (đối với các thiết chế tiết kiệm và cho vay), ở Thụy Điển và Nhật Bản trong thập kỷ 1990.

Nguồn gốc của "núi nợ" lớn tại Trung Quốc có thể xem là trường hợp điển hình về nguy hiểm tinh thần. Các nhà phát triển bất động sản và chính quyền địa phương từng có khả năng huy động vốn dồi dào do những nhà cho vay, với niềm tin rằng chính phủ sẽ không để số này phá sản. Nhưng giả định đó chỉ dựa trên hàm ý, chứ không phải là bảo đảm rõ ràng. Tính chất mù mờ đó là tác nhân gây ra bất ổn tiềm tàng.

Logan Wright, Giám đốc nghiên cứu tại hãng tư vấn Rhodium Group (Mỹ), cho rằng khủng hoảng tài chính tại Trung Quốc sẽ không khởi phát từ cú sốc bên ngoài hay việc bất chợt tái định giá tài sản để phản ảnh mức giá thị trường thấp hơn. Khủng hoảng sẽ xuất hiện khi nhà đầu tư nhận ra rằng những giả định về việc chính phủ đứng sau bảo lãnh số tài sản đó không đúng trên thực tế. Các thị trường tài chính khi đó cần nhanh chóng tái định giá nguy cơ.

“Lấy ví dụ sau. Khu vực bất động sản trước đây được xem là quá lớn để đổ vỡ. Thế nhưng điều đó không còn đúng khi chính phủ bất chợt điều chỉnh ưu tiên chính sách. Rủi ro tín dụng lộ diện rất nhanh, khi tình hình tài chính của nhiều nhà phát triển bất động sản bị ngờ vực”, ông Wright chia sẻ.

Theo ông, khi không còn sự hậu thuẫn ngầm của chính phủ đối với các tài sản ngoại vi, giới đầu tư có thể buộc phải tin rằng chính phủ sẽ không còn áp dụng cam kết đó với các tài sản cốt lõi như các ngân hàng nhỏ, khoản vay mua nhà và nợ của chính quyền địa phương. Đó sẽ là con đường tiềm tàng dẫn đến khủng hoảng.

Giới chức Trung Quốc nhận thức rõ những nguy cơ này và đã có những bước đi chủ động nhằm tái cấu trúc nợ chính quyền địa phương, rót tiền cho các chủ đầu tư bất động sản hoàn tất các dự án còn dang dở. Nhưng theo Martin Chorzempa, chuyên gia về Trung Quốc tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (Mỹ), khi những khoản nợ này quá lớn và tăng trưởng kinh tế suy giảm, Trung Quốc khó có khả năng "xóa sổ" nợ xấu như họ từng làm 20 năm trước đây.

Điều này có tác động ra sao đối với phần còn lại của thế giới? Các vấn đề tài chính kéo dài nhiều năm vốn làm suy yếu lòng tin người tiêu dùng Trung Quốc sẽ khiến nhu cầu nhập khẩu của Trung Quốc giảm, xuất khẩu mở rộng, gây sức ép cho các nhà sản xuất nước ngoài.

Cấp độ lây nhiễm có thể được kiểm soát nhờ vào sự kết nối hạn chế giữa hệ thống tài chính Trung Quốc với hệ thống tài chính thế giới. Nhưng hệ thống tài chính Trung Quốc là khổng lồ và một khi xuất hiện đổ vỡ, thế giới sẽ cảm nhận được mức độ khốc liệt./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn Wall Street Journal, vna