Trước những sự kiện bạo lực công cộng như vụ tấn công ở Bondi, Sydney, câu hỏi đặt ra là người dân nên phản ứng thế nào: can thiệp anh hùng hay tuân theo nguyên tắc "Thoát hiểm, Trốn, Kể lại"? Bài viết phân tích từ góc độ nghiên cứu hành vi và hướng dẫn an ninh chính thức tại Úc.

Sau vụ tấn công khủng bố kinh hoàng tại bãi biển Bondi, hình ảnh người đàn ông dũng cảm Ahmed al Ahmed lao vào tước vũ khí của kẻ tấn công đã gây xúc động mạnh. Hành động này cứu được nhiều mạng sống, nhưng cũng đặt ra câu hỏi quan trọng cho công chúng: Trong một vụ bạo lực công cộng, chúng ta nên làm gì?

"Hiệu ứng người ngoài cuộc" trong tình huống nguy hiểm chết người

Nhiều người biết đến "hiệu ứng người ngoài cuộc" (bystander effect), khi sự hiện diện của đám đông khiến cá nhân ngần ngại can thiệp. Tuy nhiên, nghiên cứu hành vi chỉ ra rằng, trong các tình huống khẩn cấp nguy hiểm và rõ ràng như một cuộc tấn công vũ trang, hiệu ứng này thường bị suy yếu hoặc thậm chí đảo ngược.

Lý do là mối đe dọa tính mạng rõ ràng làm tăng cảm giác trách nhiệm cá nhân. Mọi người nhận ra nguy cơ nhanh hơn và ít có xu hướng chờ đợi người khác hành động trước. Các phân tích từ hơn 100 vụ tấn công ở Israel cho thấy, sự can thiệp của người ngoài cuộc (dù hiếm khi chặn đứng hoàn toàn cuộc tấn công) có thể làm gián đoạn kế hoạch của thủ phạm, giảm đáng kể số thương vong. Tuy nhiên, người can thiệp cũng thường phải trả giá bằng tổn thất cá nhân.

Lời khuyên chính thức của Úc: "Thoát hiểm. Trốn. Kể lại" (Escape. Hide. Tell.)

Trái ngược với hình mẫu can thiệp trực tiếp, hướng dẫn an ninh công cộng chính thức của Úc, vừa được Ủy ban Chống khủng bố Úc-New Zealand phát động, nhấn mạnh ba bước:

Thoát hiểm (Escape): Di chuyển nhanh chóng và lặng lẽ ra khỏi khu vực nguy hiểm, nhưng chỉ khi điều đó an toàn.

Trốn (Hide): Tìm nơi ẩn náu an toàn, tránh xa tầm nhìn của kẻ tấn công, và tắt âm điện thoại.

Kể lại (Tell): Gọi cảnh sát qua số 000 ngay khi bạn đã ở trong tình huống an toàn.

Thông điệp này khuyến khích người dân ưu tiên tự bảo vệ và báo cáo cho lực lượng chức năng, không bao gồm việc đối đầu với kẻ tấn công. Điều này khác với hướng dẫn "Chạy. Trốn. Chiến đấu" (Run. Hide. Fight.) của FBI (Mỹ), trong đó "chiến đấu" chỉ là lựa chọn cuối cùng khi không thể chạy hoặc trốn.

Lời khuyên thực tế dựa trên nghiên cứu

Dựa trên các mô hình máy tính và thí nghiệm thực tế, Phó giáo sư Milad Haghani từ Đại học Melbourne đưa ra một số khuyến nghị cụ thể để tăng cơ hội sống sót:

Di chuyển nhanh: Cần rời khỏi nguồn nguy hiểm càng nhanh và an toàn càng tốt.

Không do dự: Việc dừng lại để quan sát, quay phim hay đánh giá tình huống làm tăng đáng kể rủi ro.

Linh hoạt và quan sát: Duy trì khả năng điều chỉnh hướng di chuyển ngay khi đang chạy, dựa trên thông tin mới, thay vì dừng hẳn lại.

Di chuyển theo nhóm: Nếu đi cùng gia đình/bạn bè, nên di chuyển theo hàng một, giữ khoảng cách gần nhau (kiểu "rắn bò") thay vì nắm tay, để giảm ùn tắc và di chuyển hiệu quả hơn.

Chuẩn bị tinh thần là chìa khóa

Các sự kiện như ở Bondi hay trung tâm mua sắm Bondi Junction năm ngoái là lời nhắc nhở khắc nghiệt rằng nguy cơ bạo lực ở nơi công cộng là có thật. Việc nâng cao nhận thức và chuẩn bị tinh thần ứng phó là cần thiết, đặc biệt trước thềm các sự kiện lớn sắp tới như đêm Giao thừa.

Hiểu và ghi nhớ các nguyên tắc an toàn cơ bản, đồng thời nhận thức được rằng trong khoảnh khắc hỗn loạn, bản năng và sự linh hoạt cá nhân đôi khi đóng vai trò then chốt, có thể giúp mỗi người tự bảo vệ mình và những người xung quanh tốt hơn.

Bài viết phân tích dựa trên nghiên cứu của Phó giáo sư Milad Haghani, Đại học Melbourne, đăng trên The Conversation./.