Úc đang nỗ lực trở thành một cường quốc toàn cầu về khoáng sản thiết yếu và đất hiếm, những nguyên liệu không thể thiếu cho công nghệ xanh, quốc phòng và điện tử. Thỏa thuận trị giá 13 tỷ AUD với Mỹ hồi tháng 10 là minh chứng rõ rệt cho tham vọng này, nhằm xây dựng một chuỗi cung ứng ổn định, giảm sự phụ thuộc vào một nguồn duy nhất.

Tiềm năng lớn đi kèm thách thức môi trường

Mặc dù sở hữu trữ lượng khoáng sản chiến lược lớn, Úc hiện chủ yếu mới dừng lại ở khâu khai thác thô. Công đoạn chế biến tinh – vốn phát sinh nhiều chất thải nguy hại như phóng xạ và hóa chất – thường được chuyển sang các quốc gia khác có quy định môi trường ít nghiêm ngặt hơn, trong đó có Trung Quốc (hiện tinh chế tới 80% đất hiếm toàn cầu).

Mô hình "chuyển dịch ô nhiễm" này từng giúp các nước phát triển như Úc và Mỹ giảm gánh nặng môi trường trong nước, nhưng lại đặt ra vấn đề đạo đức và tính bền vững lâu dài. Các công ty Úc như Lynas trước đây đã vận chuyển quặng từ Tây Úc sang chế biến tại Malaysia, gây tranh cãi về ô nhiễm. Đáp lại áp lực, họ đang dần chuyển dịch một phần công đoạn chế biến về lại Úc.

Ba trụ cột cho tương lai bền vững của ngành

Để biến tham vọng thành hiện thực một cách có trách nhiệm, Úc cần xây dựng ngành công nghiệp dựa trên ba trụ cột chính:

Phát triển năng lực chế biến trong nước: Úc đang đầu tư xây dựng các cơ sở chế biến tích hợp như nhà máy của Iluka gần Perth. Điều này không chỉ giữ lại giá trị gia tăng trong nước, tạo việc làm mà còn giúp kiểm soát tốt hơn các tiêu chuẩn môi trường. Tuy nhiên, các công nghệ chế biến sạch hơn vẫn còn đắt đỏ và là một thách thức về chi phí.

Thiết lập khung quản trị minh bạch và trách nhiệm: Thay vì để ngành tự điều chỉnh, cần có mô hình "đồng quản lý" với sự tham gia của chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng. Các biện pháp như ưu đãi thuế xanh cho sản xuất sạch, chế tài mạnh với hành vi gây ô nhiễm, và áp dụng các tiêu chuẩn minh bạch xuyên biên giới (theo khung của EU) là cần thiết để xây dựng niềm tin.

Áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc: Một giải pháp khả thi là "hộ chiếu kỹ thuật số" cho khoáng sản, cho phép theo dõi hành trình từ khai thác, chế biến đến thành phẩm. Công nghệ này giúp người mua (như Mỹ, EU) xác minh được nguồn gốc bền vững, từ đó tạo lợi thế cạnh tranh cho khoáng sản Úc so với các nguồn cung kém minh bạch khác.

Bài toán cho nước Úc và thế giới

Con đường trở thành cường quốc khoáng sản của Úc không chỉ là cơ hội kinh tế mà còn là một bài kiểm tra về trách nhiệm toàn cầu. Nếu thành công với mô hình phát triển bền vững, minh bạch, Úc không chỉ củng cố vị thế chiến lược mà còn góp phần định hình chuẩn mực mới cho ngành công nghiệp toàn cầu, đảm bảo quá trình chuyển đổi năng lượng sạch thực sự "sạch" từ điểm khởi đầu.

Ngược lại, nếu chỉ chạy theo sản lượng và lợi nhuận mà lặp lại mô hình "chuyển dịch ô nhiễm", tham vọng của Úc sẽ khó nhận được sự ủng hộ xã hội và có nguy cơ đánh mất lợi thế cạnh tranh trong một thế giới ngày càng coi trọng tiêu chuẩn môi trường và đạo đức.

Bài viết tham khảo thông tin từ The Conversation, phân tích của các tác giả George Tian (Đại học Công nghệ Sydney) và Jeanne Huang (Đại học Sydney).