Việc hòa giải thành công hai cường quốc đối thủ trong khu vực là Iran và Saudi Arabia gần đây là thành quả của một chính sách đối ngoại bền bỉ của Bắc Kinh. Làm thế nào Trung Quốc có thể ngày càng khẳng định vị thế của mình tại một khu vực trước đây được cho là “sân sau” của Mỹ, và trong một chừng mực nào đó là Liên Xô, giờ là Nga?

Bằng cách nào Trung Quốc có thể nói chuyện cùng lúc với các nước đôi khi là những kẻ thù của nhau? Nhà nghiên cứu khu vực Nam Á và Trung Á Didier Chaudet đã trả lời các câu hỏi này và chỉ ra những khác biệt giữa Trung Quốc với Mỹ và châu Âu về chính sách Trung Đông theo quan điểm của riêng ông trong cuộc phỏng mới đây với RFI. Dưới đây là những nội dung chính của cuộc phỏng vấn:

Trước hết, nhà nghiên cứu Chaudet nhìn lại lịch sử quan hệ Trung Quốc-Trung Đông và nhận định rằng trái với phương Tây và trong một chừng mực nào đó là Nga, Trung Quốc có một chính sách trung lập rõ ràng và một tầm nhìn dài hạn trong đối ngoại với khu vực, đó là một ưu điểm rất được các đối tác Trung Đông đánh giá cao.

Về chính sách trung lập của Trung Quốc, Chaudet cho rằng theo quan điểm của Trung Quốc, điều quan trọng là khả năng tiếp cận nguyên liệu thô, phát triển các mối quan hệ ngoại giao, phát triển quan hệ kinh tế. Và theo logic này - trên thực tế là một logic bảo vệ các lợi ích quốc gia, các lợi ích kinh tế của Trung Quốc, việc Saudi Arabia và Iran không ưa nhau là điều không quan trọng đối với Bắc Kinh. Điều họ quan tâm là phát triển các mối quan hệ tại chỗ và chúng cho thấy có hiệu quả bởi vì các nước trong khu vực sẽ không nói với Trung Quốc rằng “vì quý vị giao tiếp với kẻ thù của tôi nên tôi sẽ không giao thương với quý vị”.

Trung Quốc ngày càng phát triển mạnh mẽ về kinh tế, nhu cầu về nguyên liệu thô của khu vực ngày càng lớn. Các nước trong khu vực vừa muốn bán hàng, vừa muốn xây dựng các mối quan hệ ngoài phương Tây. Vì vậy, đó là sự giao thoa giữa hai nhu cầu phát triển theo thời gian. Và trong giai đoạn giữa thời Đặng Tiểu Bình và Chủ tịch Tập Cận Bình, có một chính sách được thực hiện liên tục để thiết lập các mối quan hệ lâu dài mà không đưa ra các lời hứa thiếu cân nhắc hay áp đặt một quan điểm tư tưởng khắc nghiệt bằng cách này hay cách khác.

Còn đối với các nước khu vực Trung Đông, dù rằng họ không biết đến Trung Quốc ngay cả ở cấp lãnh đạo, cũng như là các nhà lãnh đạo Trung Quốc không biết rõ về Trung Đông, nhưng họ đã phát triển các mối quan hệ tốt đẹp dựa trên một nền tảng tương đối lành mạnh, đó là thương mại, tìm kiếm lợi ích chung, tìm cách bảo vệ các lợi ích quốc gia của mỗi bên, không ý thức hệ, không áp lực, và hơn nữa mỗi bên cố gắng đạt được tối đa điều mình muốn theo cách riêng của mình.

Ngoài ra, theo nhà nghiên cứu Chaudet, Học thuyết Carter của Mỹ vào cuối thập niên 1970 và đầu những năm 1980 khẳng định rằng vịnh Persia, về cơ bản, trực tiếp nằm dưới sự bảo vệ và thống trị của Mỹ. Vì vậy, việc Trung Quốc đến Saudi Arabia, Qatar hay Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) và cố gắng áp đặt một tầm nhìn ý thức hệ rằng “nếu quý vị giao dịch với chúng tôi thì quý vị nên rời xa Mỹ” là điều sẽ không xảy ra. Nhưng việc đến các nước này với một cách tiếp cận phi ý thức hệ, với tư cách là đại diện của một thị trường châu Á đang phát triển mạnh mẽ và một thị trường châu Á khao khát dầu hỏa và khí đốt, đã khiến Trung Quốc trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư Trung-Cận Đông.

Hơn thế, việc các nước châu Âu và Mỹ muốn áp đặt một tầm nhìn và một hệ tư tưởng nhất định về thế giới khiến các nước trong khu vực có cảm giác phương Tây là một đối tác không an toàn và khá đạo đức giả khi xét đến các giá trị; trong khi phía Trung Quốc có những người đến làm kinh doanh, bảo vệ lợi ích của các nước trong khu vực, cố gắng mua những thứ mà ở xứ họ không có, điều này làm cho mọi việc trở nên đơn giản hơn.

Nhà nghiên cứu Chaudet cũng cho rằng một điểm khác biệt lớn so với phương Tây là Trung Quốc có được một chính sách dài hạn tại Trung Đông. Mỹ và châu Âu cũng như các đồng minh của họ gần như mỗi hai năm một lần lại muốn phát minh ra một “con đường tơ lụa mới” của phương Tây để cạnh tranh với dự án của Trung Quốc và mỗi lần như thế họ đều thất bại bởi vì cần phải chấp nhận bỏ tiền trong thời gian dài, nhưng điều đó gần như là không thể vì nền kinh tế các nước này vẫn còn nhiều khó khăn sau khủng hoảng tài chính 2008 và nhất là khi các kỳ bầu cử được tổ chức cứ mỗi 3 hay 5 năm một lần.

Ngoài ra, Chaudet còn cho rằng điều này còn liên quan đến chính sách ngoại giao khác nhau tại châu Âu và Mỹ. Họ vẫn bị giằng xé giữa một tầm nhìn thực tế về quan hệ ngoại giao và một tầm nhìn mang tính tư tưởng về nền dân chủ chống độc tài. Nhưng vì phương Tây không nhất quán trong những gì họ làm vì nhiều lý do, và người ta không thể chỉ trích hết tất cả các chế độ độc tài, nếu không họ sẽ chẳng nói chuyện được với ai.

Trong khi đó, Trung Quốc có một chính sách lâu dài. Ngày nay với Chủ tịch Tập Cận Bình, hay thậm chí là ngay cả trước đó, các chính sách ở Trung Quốc trên thực tế thường được củng cố theo thời gian. “Con Đường Tơ Lụa mới” của Trung Quốc chính là sự củng cố chính sách ngoại giao kinh tế đã tồn tại ít nhất từ 10 năm qua. Vì vậy, trên thực tế, mọi việc dễ dự đoán hơn và rõ ràng hơn. Đối với giới lãnh đạo Trung Đông, cách tiếp cận này của Trung Quốc làm cho mọi việc trở nên rõ ràng hơn nhiều, ngay cả khi họ chưa hiểu chính xác thế giới Trung Quốc vận hành như thế nào. Thậm chí ở cấp độ ngôn ngữ, các nước Trung Đông vẫn chưa có nhiều nhà ngoại giao nói thạo tiếng Trung Quốc. Việc giảng dạy tiếng Trung Quốc giờ đang bùng nổ ở Trung Đông, nhưng hiện tượng này chỉ mới diễn ra gần đây.

Quả thật, tuy không có những kết nối văn hóa, không có những kết nối lịch sử, trái ngược với những gì phương Tây có thể đưa ra, nhưng điều cơ bản ở đây là Trung Quốc có quan điểm trung lập, giúp chính sách thực dụng có thể vận hành. Vì có thể dự đoán được, vì không có sự thay đổi theo thời gian, nên cách làm này của Trung Quốc cho phép củng cố các mối liên kết theo thời gian. Phương Tây có thể đã đánh giá thấp khả năng tạo ra các mối liên kết theo thời gian giữa Trung Quốc và Trung Đông.

Nhìn về tương lai, Chaudet dự đoán rằng sự can dự của Trung Quốc vào Trung Đông sẽ ngày càng lớn. Theo nhà nghiên cứu này, một trong những mối nguy lớn nhất cho an ninh Trung Quốc trong tương lai là tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS). Tờ “Tiếng nói từ Khorassan” của IS trong số đăng gần đây ở Afghanistan, số ra đầu tháng 10/2023, đã nhắm thẳng vào Trung Quốc và nói rằng họ nhắm mục tiêu vào Trung Quốc vì nước này tiến hành một chính sách đáng chỉ trích ở Tân Cương hay Afghanistan. Vì vậy, Trung Quốc có nhu cầu tìm kiếm các đồng minh tại nhiều nước Hồi giáo khác nhau, kể cả ở Trung Đông, để chiến đấu chống lại bất kỳ mối nguy hiểm thánh chiến nào có thể nhằm vào Trung Quốc trong tương lai. Nhưng vì đây là một vấn đề Trung Quốc biết tương đối ít và chưa thực sự có nhiều kinh nghiệm, nên Trung Quốc sẽ cần đến sự giúp đỡ từ nhiều nước.

Trung Quốc đã có được sự trợ giúp rõ ràng từ cơ quan mật vụ Pakistan. Phe Taliban ở Afghanistan cũng đang bảo đảm các lợi ích của Trung Quốc và chiến đấu chống các nhóm khủng bố có thể muốn tấn công Trung Quốc. Nhưng rộng hơn là chính ở Trung Đông, Chaudet cho rằng Trung Quốc sẽ ngày càng có nhiều nhu cầu, mong muốn chuyển hướng đến những nước trong khu vực, những nước có thể giúp Trung Quốc bảo vệ các lợi ích kinh tế cũng như là công dân của mình./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn RFI