Trung Quốc tiến hành tập trận bắn đạn thật gần Úc và New Zealand, gây lo ngại về an ninh khu vực. Tìm hiểu lý do và phản ứng từ các quốc gia này qua bài phân tích "Trung Quốc không vi phạm luật khi tập trận bắn đạn thật – Vậy tại sao Úc và New Zealand lo ngại" của Tác giả: Donald Rothwell – Giáo sư Luật Quốc tế, Đại học Quốc gia Úc.

Trung Quốc tiến hành tập trận gần Úc và New Zealand

Trong những ngày qua, Hải quân Trung Quốc đã tiến hành hai cuộc tập trận bắn đạn thật ở vùng biển gần Úc và New Zealand, làm dấy lên lo ngại tại cả hai quốc gia này. Chính phủ Úc đã gửi công hàm phản đối ngoại giao tới Bắc Kinh, trong khi Trung Quốc phản hồi rằng họ "vô cùng ngạc nhiên và không hài lòng" trước phản ứng của Úc.

Nhưng điều gì thực sự đã xảy ra, và tại sao Úc và New Zealand lại lo lắng trước một hoạt động không vi phạm bất kỳ quy tắc nào?

Hải quân Trung Quốc hoạt động ra sao?

Bộ Quốc phòng Úc đã xác nhận sự hiện diện của ba tàu Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA Navy) ở phía đông bắc nước này vào ngày 13 tháng 2. Trong tuần tiếp theo, các tàu này di chuyển dọc theo bờ biển phía đông Úc trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), trải dài 200 hải lý (370 km) từ bờ biển.

Vào ngày 21 tháng 2, Hải quân Trung Quốc thông báo ngắn gọn về ý định tiến hành một cuộc tập trận bắn đạn thật giữa Úc và New Zealand. Ngày hôm sau, họ thực hiện cuộc tập trận thứ hai. Ngay sau đó, các vùng cấm bay và hàng hải đã được thiết lập để đảm bảo an toàn, và một số chuyến bay thương mại qua Biển Tasman đã phải chuyển hướng.

Hoạt động hợp pháp nhưng gây tranh cãi

Theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982, các hoạt động quân sự như vậy không bị cấm trên vùng biển quốc tế. Điều này có nghĩa là Úc và New Zealand không có quyền ngăn cản Trung Quốc tiến hành tập trận.

Thực tế, Mỹ và nhiều quốc gia khác cũng từng tiến hành các cuộc thử nghiệm vũ khí tương tự trên biển, đôi khi gây gián đoạn cho hoạt động hàng không thương mại.

Tuy nhiên, điều khiến Úc và New Zealand khó chịu không nằm ở tính hợp pháp mà ở cách thức Trung Quốc thực hiện. Bộ trưởng Quốc phòng Úc Richard Marles đã chỉ trích việc Trung Quốc chỉ thông báo quá ngắn trước khi tập trận, gây khó khăn cho các biện pháp đảm bảo an toàn hàng hải và hàng không.

Vì sao Trung Quốc chọn khu vực này để tập trận?

Một câu hỏi quan trọng được đặt ra: Tại sao Trung Quốc không tiến hành các cuộc tập trận này gần bờ biển của họ mà lại di chuyển đến khu vực Nam Thái Bình Dương?

Lý do chính có thể là Trung Quốc đang mở rộng khả năng triển khai lực lượng hải quân xa bờ, một phần trong chiến lược củng cố hiện diện quân sự toàn cầu. Hoạt động này cũng giúp Trung Quốc thu thập thông tin tình báo quan trọng, quan sát phản ứng của Úc và New Zealand, đồng thời thể hiện sức mạnh với các đồng minh khu vực như Quần đảo Solomon và Quần đảo Cook.

Thực tế, trong những năm gần đây, Hải quân Trung Quốc đã xuất hiện nhiều hơn gần bờ biển Úc, đặc biệt là theo dõi các cuộc tập trận quân sự do Úc tổ chức, như cuộc tập trận Talisman Sabre năm 2023.

Úc và New Zealand có thể làm gì?

Dù không thể ngăn chặn các hoạt động này, Úc và New Zealand vẫn có một số biện pháp đối phó:

Tăng cường giám sát: Hai nước có thể điều động lực lượng giám sát trên không và trên biển để theo dõi chặt chẽ hoạt động của Hải quân Trung Quốc. Tuy nhiên, điều này sẽ tiêu tốn đáng kể nguồn lực quốc phòng.

Đề xuất quy tắc thông báo trước: Úc và New Zealand có thể thúc đẩy việc thiết lập một quy tắc quốc tế yêu cầu các nước phải thông báo trước ít nhất 12-24 giờ khi tiến hành tập trận bắn đạn thật, nhằm đảm bảo an toàn hàng hải và hàng không.

Đàm phán “Quy tắc ứng xử hải quân”: Úc và New Zealand có thể kêu gọi một thỏa thuận khu vực nhằm thiết lập các quy tắc cơ bản về hoạt động quân sự trên biển. Những thỏa thuận tương tự từng được Mỹ và Trung Quốc ký kết trong quá khứ để tránh leo thang căng thẳng trên biển Đông.

Nam Thái Bình Dương - Điểm nóng chiến lược

Khu vực Nam Thái Bình Dương ngày càng có tầm quan trọng chiến lược, không chỉ với Trung Quốc mà còn với các nước phương Tây. Hải quân Mỹ đang tăng cường hiện diện tại đây, cùng với Anh, Pháp và Nhật Bản.

Với việc ngày càng nhiều lực lượng hải quân hoạt động trong khu vực, các quốc gia cần tìm cách giảm thiểu nguy cơ đối đầu. Đàm phán các quy tắc ứng xử chung có thể là giải pháp giúp giảm căng thẳng và tránh những sự cố có thể dẫn đến xung đột.

Dù Trung Quốc không vi phạm luật, sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của nước này gần Úc và New Zealand chắc chắn sẽ tiếp tục là chủ đề gây tranh cãi trong những năm tới./.