Cả thế giới và Trung Quốc đều cho thấy nhu cầu đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam ít hơn kỳ vọng. Giờ đây, ngay cả Thủ tướng Việt Nam cũng đề xuất mức tăng trưởng “khoảng 5%”, gần với mức 4,7% mà Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính cho năm 2023. Xuất khẩu giảm 5,7% trong 11 tháng đầu năm 2023. Đối với một nền kinh tế có xuất khẩu gần bằng GDP, đây là một vấn đề lớn về tăng trưởng.

Trang mạng Diễn đàn Đông Á ngày 14/12 đăng bài viết của tác giả David Dapice, nhà kinh tế học cao cấp tại Trung tâm Quản trị và đổi mới dân chủ Ash của Trường Chính phủ John F Kennedy thuộc Đại học Harvard, cho rằng sau 2 năm vật lộn với suy thoái kinh tế do đại dịch COVID-19, Việt Nam đã phục hồi trở lại vào năm 2022 với thành tích mạnh mẽ: GDP tăng hơn 8%. Bước vào năm 2023, Chính phủ Việt Nam hy vọng nền kinh tế toàn cầu và Trung Quốc mạnh mẽ hơn sẽ giúp thúc đẩy tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt Nam, bao gồm cả tăng trưởng về du lịch và các dịch vụ liên quan. Các dự đoán hoặc hy vọng về mức tăng trưởng GDP là từ 6%-7%.

Tính đến tháng 11/2023, doanh thu du lịch tăng 50%, nhưng điều này không đủ để bù đắp cho sự yếu kém trong tăng trưởng sản lượng công nghiệp, vốn chỉ ở mức 1%. Mặc dù các yếu tố bên ngoài góp phần đáng kể khiến tốc độ tăng trưởng chậm hơn, song các vấn đề về cung cấp điện cũng góp phần khiến thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng trưởng chậm, chỉ tăng 2,9% tính theo đồng USD.

Chính phủ Việt Nam đã làm một số điều đúng đắn, chẳng hạn như nỗ lực tăng đầu tư công lên hơn 20%, cung cấp cơ sở hạ tầng tốt hơn và thúc đẩy nhu cầu nhiều hơn; giữ lạm phát trong tầm kiểm soát và hệ thống ngân hàng lành mạnh, mặc dù các vấn đề trong lĩnh vực bất động sản tiếp tục đè nặng lên đầu tư, niềm tin và tính thanh khoản của một số ngân hàng bị ảnh hưởng. Nhiều công ty phát triển bất động sản gặp khó khăn trong việc hoàn trả hoặc tái cấp vốn cho trái phiếu doanh nghiệp của họ.

Chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden và việc nâng cấp quan hệ Mỹ-Việt lên mức tương đương với quan hệ Việt-Trung đã khuyến khích chính sách “sản xuất và tìm nguồn cung ứng từ các quốc gia đồng minh chính trị” về FDI và chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, quyết định của Intel không mở rộng cơ sở lắp ráp và thử nghiệm chíp vốn đã quan trọng của mình cho thấy mặc dù kỹ năng chính trị là cần thiết, nhưng chưa đủ để thu hút các khoản đầu tư chất lượng cao hơn mà Việt Nam mong muốn. Việc chính phủ chú trọng sản xuất chíp máy tính, tuy có thể hiểu được, nhưng cũng có thể dẫn đến tiến bộ chậm hơn trong lĩnh vực an ninh mạng và trí tuệ nhân tạo.

Một vấn đề lớn hơn đối với cả FDI và tăng trưởng kinh tế nói chung là tình trạng tương đối yếu kém của khu vực tư nhân chính thức và tình trạng thiếu lao động lành nghề cần thiết để thay thế các công việc lắp ráp đơn giản trong nhà máy đang di cư sang các nước có lao động chi phí thấp hơn. Intel quyết định không mở rộng tại Việt Nam do lo ngại về nguồn điện không ổn định, thủ tục hành chính quá phức tạp và trình độ kỹ năng của sinh viên tốt nghiệp đại học Việt Nam chưa đáp ứng. Việc mất đi sự mở rộng của một công ty lớn và tình trạng hiện tại sẽ khiến Việt Nam gặp khó khăn trong việc tiến xa hơn trong chuỗi giá trị để có thể chuyển sang sản xuất chíp cạnh tranh.

Vấn đề năng lượng đặc biệt đáng ngạc nhiên vì Tập đoàn Điện lực Việt Nam đã lên kế hoạch tăng trưởng nhu cầu 8% hàng năm, trong khi lượng điện sử dụng thực tế kể từ năm 2019 chỉ tăng khoảng một nửa. Công suất phát điện dư thừa, nhưng lại thiếu than dẫn đến việc sử dụng quá mức thủy điện. Các vấn đề về bảo trì và thiếu công suất truyền tải dẫn đến tình trạng thiếu điện.

Nếu Việt Nam có thể cải thiện năng lượng, đào tạo và cơ sở hạ tầng mềm, GDP của nước này sẽ có thể tăng trưởng ít nhất 6% mỗi năm trong thời gian còn lại của thập kỷ này. Đối với năm 2024, mục tiêu tăng trưởng của chính phủ là 6-6,5%, tương tự như dự báo của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) hồi tháng 7/2023. Mặc dù có một số dự báo thấp hơn, chẳng hạn như Fitch đưa ra dự báo 5,5% do dự kiến xuất khẩu yếu, việc tiếp tục chuyển một số sản phẩm xuất khẩu ra khỏi Trung Quốc sẽ giúp xuất khẩu của Việt Nam phục hồi.

Tuy nhiên, có thể sẽ có những trở ngại đáng kể nếu cả Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) rơi vào suy thoái hoặc tăng trưởng rất chậm, hoặc nếu nền kinh tế Trung Quốc tiếp tục làm giảm chi tiêu của người tiêu dùng và du lịch. Ngoài ra, tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động đang chậm lại và lao động dư thừa từ khu vực nông thôn đang giảm dần. Hầu hết, sự tăng trưởng sẽ phải đến từ việc tăng vốn trên mỗi lao động và tăng năng suất. Điều này sẽ phụ thuộc vào sự tăng trưởng của khu vực tư nhân chính thức trong nước của Việt Nam. Tỷ trọng GDP của Việt Nam chỉ khoảng 11%, thấp hơn nhiều so với mức 30-50% ở Thái Lan và Trung Quốc.

Nhìn chung, 2023 là một năm đáng thất vọng đối với Việt Nam. Nếu nền kinh tế toàn cầu phục hồi khi chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương ngừng thắt chặt và nới lỏng dần, năm 2024 sẽ tốt hơn./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn eastasiaforum.org, vna