Gần đây, nhiều người Mỹ đã kinh ngạc khi thấy Elon Musk, người giàu nhất thế giới, xuất hiện tại hàng loạt văn phòng chính phủ Mỹ với quyền hạn mở rộng đáng kể. Được hậu thuẫn bởi Tổng thống Donald Trump, Musk đã thành lập "Bộ Hiệu quả Chính phủ" (DOGE) nhằm cải tổ bộ máy hành chính, nhưng điều này lại làm dấy lên lo ngại về việc ông đang tiến hành một cuộc "chiếm đoạt nhà nước".

Sắc lệnh trao quyền lực cho Musk

Hôm thứ Ba, Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp yêu cầu các cơ quan liên bang hợp tác với DOGE để cắt giảm biên chế và hạn chế tuyển dụng mới. Musk, hiện giữ chức "nhân viên chính phủ đặc biệt", đã bác bỏ những cáo buộc về một "cuộc tiếp quản thù địch" và khẳng định ông chỉ thực hiện đúng nguyện vọng của cử tri.

DOGE nhanh chóng mở rộng ảnh hưởng, can thiệp vào các hệ thống tài chính chính phủ, tiếp cận dữ liệu nhạy cảm và bãi bỏ các quy định minh bạch. Đặc biệt, tổ chức này đã giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và có quyền truy cập vào hệ thống máy tính của nhiều cơ quan liên bang.

Không phải đảo chính, mà là "chiếm đoạt nhà nước"

Một số chuyên gia lập luận rằng Musk đang tiến hành một cuộc đảo chính, nhưng theo định nghĩa truyền thống, đảo chính là hành động lật đổ nguyên thủ quốc gia bằng biện pháp vi hiến. Trong trường hợp này, Musk không chống lại Trump mà hợp tác với ông.

Một khả năng khác là "tự đảo chính", khi lãnh đạo quốc gia hủy bỏ các thiết chế dân chủ để duy trì quyền lực. Trường hợp này từng xảy ra ở Hàn Quốc vào tháng 12, khi Tổng thống Yoon Suk Yeol tuyên bố thiết quân luật. Tuy nhiên, Trump không trực tiếp thực hiện các biện pháp này, mà để Musk đảm nhiệm.

Thay vào đó, các chuyên gia nhận định đây là một dạng "chiếm đoạt nhà nước", khi giới tinh hoa chính trị và kinh tế kiểm soát các thể chế chính phủ để phục vụ lợi ích cá nhân. Hiện tượng này từng xảy ra ở nhiều nước như Indonesia, Hungary, Nga và Nam Phi - quê hương của Musk.

Hệ thống bị thao túng ra sao?

Quá trình chiếm đoạt nhà nước thường diễn ra theo hai bước:

- Giới tinh hoa kiểm soát các thể chế chính phủ, hệ thống thông tin và chính sách.

- Họ áp dụng luật lệ tùy tiện, ra quyết định thiên vị và phân bổ tài nguyên theo lợi ích cá nhân.

Nhiều lãnh đạo như Viktor Orbán (Hungary) hay Vladimir Putin (Nga) đã lợi dụng vị trí để trao hợp đồng chính phủ, miễn thuế và cấp giấy phép độc quyền cho đồng minh. Hiện tượng này khiến chính quyền trở thành công cụ phục vụ lợi ích cá nhân thay vì công chúng.

Ai hưởng lợi từ việc chiếm đoạt nhà nước?

Trước hết là Trump, người có thể kiểm soát việc phân phối tài nguyên công mà không cần thông qua quốc hội. Khi chính phủ bị thao túng, ông có thể ban hành chính sách thiên vị để duy trì quyền lực.

Thứ hai là Musk và các tỷ phú công nghệ khác. Họ có thể dùng ảnh hưởng để giành được các hợp đồng béo bở từ chính phủ, đặc biệt trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn.

Cuối cùng là nhóm kỹ sư và kỹ thuật viên thân cận với Musk, những người có thể được thăng chức, hưởng lợi tài chính và miễn trừ trách nhiệm pháp lý. Đây là mô hình quen thuộc trong các chế độ độc tài, nơi lòng trung thành quan trọng hơn năng lực thực sự.

Hậu quả đối với nước Mỹ

Việc chiếm đoạt nhà nước có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Trước mắt, bộ máy hành chính sẽ trở nên kém hiệu quả hơn khi các chuyên gia giàu kinh nghiệm bị sa thải, hệ thống bị tái cấu trúc theo hướng phục vụ lợi ích cá nhân. Điều này có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng triệu người Mỹ, đặc biệt trong lĩnh vực y tế và an sinh xã hội.

Ngoài ra, quá trình ra quyết định sẽ thiếu minh bạch, với ngày càng ít cơ chế giám sát. Những hợp đồng chính phủ có thể được trao thông qua các thỏa thuận ngầm thay vì đấu thầu công khai.

Cuối cùng, tham nhũng sẽ trở nên phổ biến hơn. Các doanh nghiệp muốn hợp tác với chính phủ có thể phải chứng minh lòng trung thành với Trump và Musk thay vì dựa vào năng lực thực sự.

Lời cảnh báo

Nếu không có sự phản kháng mạnh mẽ từ công chúng và các thiết chế dân chủ, Mỹ có thể trượt dài vào con đường của các chế độ chuyên quyền. Khi một nhóm tinh hoa kiểm soát hoàn toàn bộ máy nhà nước, quyền lợi của người dân có nguy cơ bị đặt xuống hàng thứ yếu. Điều quan trọng là xã hội dân sự phải lên tiếng, để đảm bảo chính phủ vẫn phục vụ lợi ích chung thay vì lợi ích cá nhân của một số ít người./.