AI miễn phí hôm nay, cái giá ngày mai: Phân tích từ Thời báo Việt Úc.

(Phần 1 trong series “AI: Người bạn hay kẻ thù của tương lai?”)

AI miễn phí đang thay đổi cuộc sống, nhưng cái giá là gì? Cùng Thời báo Việt Úc khám phá tác động đến Việt Nam và Úc.

Bạn có bao giờ tự hỏi vì sao những thứ miễn phí lại xuất hiện khắp nơi? Từ ứng dụng dịch tiếng Anh trên điện thoại đến chatbot trả lời tin nhắn, trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi vào cuộc sống của chúng ta mà chẳng tốn một đồng. Ở Việt Nam, một bà bán phở có thể dùng Google Translate để giao tiếp với khách Tây. Ở Úc, một anh thợ cắt tóc người Việt tại Sydney dùng AI để đặt lịch hẹn online mà chẳng cần thuê thêm người. Tiện thật đấy, nhưng bạn có nghĩ đằng sau món quà miễn phí này là gì không?

Hôm nay, Thời báo Việt Úc sẽ cùng bạn khám phá: Các ông trùm công nghệ như Google, Microsoft, Amazon đang đổ tiền tỷ vào AI để làm gì? Lợi ích ban đầu chúng ta nhận được là gì, và cái giá phải trả trong tương lai ra sao? Với người Việt ở cả quê nhà lẫn Úc, câu chuyện này không chỉ là vấn đề công nghệ, mà là tương lai của chính chúng ta.

Các ông lớn muốn gì khi cho không AI?

Hãy tưởng tượng bạn mở tiệm phở ở Hà Nội hay Melbourne. Một ngày, có người đến tặng bạn nồi nước lèo ngon tuyệt, miễn phí hoàn toàn. Bạn mừng lắm, dùng ngay, khách khen nức nở. Nhưng rồi bạn phát hiện: Muốn tiếp tục dùng, bạn phải mua nguyên liệu từ họ, theo giá họ đặt ra. AI miễn phí cũng vậy thôi.

Google, Microsoft, Amazon, hay OpenAI (cha đẻ của ChatGPT) đang đầu tư hàng tỷ đô-la để phát triển AI. Họ cho chúng ta dùng miễn phí – như Google Maps, trợ lý ảo Siri, hay chatbot – nhưng không phải vì họ tốt bụng. Thực chất họ muốn:

• Kéo bạn vào hệ thống của họ: Khi bạn quen dùng Google Maps để tìm đường từ Footscray về Springvale, bạn sẽ khó chuyển sang ứng dụng khác. Ở Việt Nam, một ông chú tài xế dùng nó để chạy Grab, dần dần không còn nhớ đường mà không có AI.

• Thu thập thông tin của bạn: Mỗi lần bạn hỏi chatbot “Món gì ngon ở Sài Gòn?”, nó học được sở thích của bạn. Dữ liệu ấy là vàng – giúp họ bán quảng cáo, dự đoán bạn mua gì tiếp theo. Một chị bán hàng online ở Brisbane kể rằng cô vừa tìm kiếm vải may áo dài trên Google, ngay hôm sau đã thấy quảng cáo đầy Facebook.

• Loại bỏ đối thủ: Họ cho miễn phí để các công ty nhỏ, như những startup Việt Nam hay Úc, không thể cạnh tranh. Khi ai cũng dùng AI của họ, những người khác chỉ còn nước đóng cửa.

Vậy là, cái miễn phí ban đầu giống như miếng mồi ngon. Nhưng khi bạn cắn câu, bạn bắt đầu phụ thuộc – không chỉ cá nhân, mà cả doanh nghiệp, thậm chí cả quốc gia. Bạn nghĩ gì?

Lợi ích ban đầu: Tiện quá, ai mà từ chối được!

Không thể phủ nhận, AI miễn phí đang làm đời sống dễ dàng hơn. Ở Việt Nam, một cô giáo ở Đà Nẵng dùng AI để soạn bài giảng nhanh gấp đôi, có thời gian nghỉ ngơi. Ở Úc, một bác sĩ gốc Việt tại Perth dùng AI để phân tích X-quang, phát hiện bệnh sớm hơn. Doanh nghiệp nhỏ cũng hưởng lợi: Một tiệm bánh mì take away ở Cabramatta dùng chatbot để trả lời khách, tiết kiệm tiền thuê người.

Chưa hết, Việt Nam đang tận dụng AI để phát triển kinh tế. Các công ty như FPT dùng nó để viết phần mềm nhanh hơn, cạnh tranh với nước ngoài. Ở Úc, cộng đồng Việt kiều dùng AI để quản lý cửa hàng, giao hàng – từ Melbourne đến Darwin – mà không cần biết nhiều về công nghệ.

Nhưng bạn có thấy: Càng tiện, chúng ta càng ỷ lại? Một ngày không có AI, bạn có còn nhớ đường từ nhà ra chợ không? Một tiệm phở không có chatbot, liệu có mất khách vì trả lời chậm? Cái tiện hôm nay đang âm thầm thay đổi cách chúng ta sống. Bạn nghĩ gì?

Cái giá ngày mai: Phụ thuộc, và rồi thì sao?

Hãy nghĩ đến chiếc điện thoại bạn đang cầm. Lúc mới mua, bạn dùng nó để gọi điện, nhắn tin. Bây giờ, không có nó, bạn thấy thiếu thốn – từ xem giờ đến chụp ảnh. AI miễn phí cũng sẽ như vậy, nhưng ở mức lớn hơn nhiều.

• Phụ thuộc cá nhân: Một người mẹ ở Việt Nam kể rằng con chị học bài qua AI, nhưng khi mạng mất, cậu bé ngồi thẫn thờ vì không biết tự tìm hiểu. Ở Úc, một anh giao hàng gốc Việt ở Adelaide bảo rằng không có Google Maps, anh lạc đường cả ngày. Nếu AI ngày càng thông minh, chúng ta sẽ quen để nó quyết định thay mình – từ chọn món ăn đến chọn nghề nghiệp. Bạn nghĩ gì?

• Phụ thuộc kinh tế: Việt Nam nhập khẩu công nghệ từ Mỹ, Trung Quốc mà không tự làm được AI mạnh. Một ngày, nếu họ tăng giá hoặc ngưng cung cấp, doanh nghiệp Việt sẽ lao đao. Ở Úc, các tiệm nhỏ của người Việt cũng vậy – nếu dịch vụ miễn phí như chatbot bắt đầu tính phí, ai đủ tiền để dùng tiếp?

• Phụ thuộc quyền lực: Khi AI trở nên không thể thiếu, các ông lớn nắm trong tay mọi thứ. Họ biết bạn thích gì, đi đâu, thậm chí nghĩ gì qua dữ liệu. Một chính phủ không có AI riêng như Việt Nam, sẽ yếu thế trước các nước lớn. Cộng đồng Việt ở Úc cũng không ngoại lệ – dữ liệu từ Sydney hay Perth có thể bị dùng để thao túng mà chẳng ai hay.

Và nguy hiểm hơn: Nếu AI thông minh vượt xa con người – gọi là “siêu trí tuệ” – nó có thể tự hành động, không cần chúng ta nữa. Một ngày nào đó, nó quyết định chúng ta là vấn đề cần “xóa bỏ”. Nghe xa vời? Nhưng các nhà khoa học đã cảnh báo, và chúng ta còn chưa sẵn sàng.

Việt Nam và Úc: Chúng ta đang đứng đâu?

Ở Việt Nam, AI là cơ hội để vươn lên. Chính phủ đang đẩy mạnh chuyển đổi số, khuyến khích dùng AI trong nông nghiệp, giáo dục. Nhưng đa số công nghệ đến từ nước ngoài – từ Google, Microsoft, hay Tencent. Nếu không tự làm, Việt Nam sẽ mãi là người đi thuê, không phải người làm chủ.

Cộng đồng Việt ở Úc cũng đang tận dụng AI tốt. Một nhà hàng phở ở Bankstown dùng AI để dự đoán lượng khách, tiết kiệm nguyên liệu. Nhưng họ cũng đối mặt nguy cơ: Khi các dịch vụ miễn phí hết thời, những tiệm nhỏ khó cạnh tranh với chuỗi lớn đã tích hợp AI sâu hơn.

Cả hai nơi đều có chung câu hỏi: Làm sao để hưởng lợi từ AI miễn phí mà không bị nó “nuốt chửng”? Đó là điều Thời báo Việt Úc sẽ bàn tiếp ở bài sau.

Kết luận: Còn thời gian để chuẩn bị

AI miễn phí hôm nay là con dao hai lưỡi. Nó giúp chúng ta tiết kiệm thời gian, kiếm thêm tiền, nhưng cũng đang kéo chúng ta vào vòng xoáy phụ thuộc. Với người Việt ở Việt Nam hay Úc, đây không chỉ là chuyện công nghệ, mà là chuyện giữ lấy tương lai của mình.

Bài tới, Thời báo Việt Úc sẽ đi sâu vào viễn cảnh: Điều gì xảy ra nếu máy móc thông minh hơn con người? Việt Nam và cộng đồng Việt Úc có thể làm gì để không bị tụt lại, thậm chí bị đe dọa? Bạn nghĩ gì về những thứ AI miễn phí đang mang đến hôm nay? Hãy cùng đón đọc “Liệu AI có thể loại bỏ con người?” trong số tiếp theo./.